ATLAS ZIÓŁ

Kompendium wiedzy o ziołach leczniczych

EDUKACJA
EKOLOGICZNA

Fundacja Zielone Wzgórze reazlizuje „Innowacyjne warsztaty o lokalnych roślinach leczniczych przy wykorzystaniu nowej ścieżki ekologicznej dla zrównoważonego korzystania ze środowiska naturalnego.” Przedsięwzięcie dofinansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

LAWENDA WĄSKOLISTNA

Lavandula angustifolia

POCHODZENIE

Basen Morza Śródziemnego - Francja, Hiszpania, Włochy

STANOWISKO

Dobrze rośnie na glebach przepuszczalnych. Gatunek uprawiany na glebach gliniastych, lecz próchniczych, w miejscach nasłonecznionych.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Jest byliną wieloletnią, zimującą w naszym kraju, jednak surowe i bezśnieżne zimy uszkadzają roślinę. Dorasta do 90 cm. Pędy wzniesione, w dolnej części zdrewniałe, górą zielone i pokryte srebrzystymi włoskami. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Kwiaty wybarwiają się na kolor purpurowo-fioletowy, u podgatunków i odmian uprawnych także biały i różowy. Kwiaty i liście pachną. Zawierają olejki lotne, węglowodany i sole mineralne. Gatunek przytwierdzony jest silnie do podłoża długim, rozgałęzionym kłączem.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Dla uzyskania zwartego pokroju i obfitego kwitnienia lawenda wymaga systematycznego przycinania. Formowanie rośliny należy zacząć tuż po posadzeniu. Rośliny w pierwszym roku wzrostu skraca się o połowę, dzięki czemu u podstawy wypuszczają liczne nowe pędy. Wiosną należy usunąć tylko chore pędy i delikatnie skrócić pozostałe formując pokrój rośliny. Istotne jest przycinanie roślin tuż po kwitnieniu. Przycinać należy młode pędy – starsze źle znoszą skracanie. Rozmnaża się przez wysiew nasion lub sadzonki.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Lawenda wąskolistna od wieków stosowana jest w medycynie ludowej, która czerpie z jej leczniczych właściwości. Najbardziej bogate w substancje aktywne są kwiaty lawendy, w których znajdziemy liczne związki, m.in. fitosterole, garbniki, polifenole. Roślina znalazła szerokie zastosowanie zarówno w lecznictwie, jak i w kosmetyce.

UKŁAD WEWNĄTRZWYDZIELNICZY

Dzięki właściwościom antybakteryjnym i przeciwzapalnym lawenda znalazła zastosowanie w kosmetykach do pielęgnacji skóry problematycznej – podrażnionej, przesuszonej i trądzikowej. Dostarczając skórze witamin, flawonoidów, garbników i steroli, lawenda poprawia jej nawilżenie, koloryt i jakość. Ponadto wspiera procesy odnowy naskórka, przyspieszając jej gojenie, jednocześnie łagodząc podrażnienia. Lawenda jest skutecznym remedium na wypadające i osłabione włosy. Wcierana w skórę głowy, wzmacnia osłabione cebulki, przyspiesza porost nowych, mocniejszych pukli i odżywia skórę. Ponadto hamuje problem łupieżu i nadmiernego przesuszenia skóry.

UKŁAD NERWOWY

Lawenda od wieków stosowana jest jako środek uspokajający i usypiający. Skutecznie wycisza, zmniejsza napięcie nerwowe, koi zmysły i ułatwia szybkie zasypianie. Dzięki temu jej dodatek znajdziemy m.in. w kosmetykach myjących i pielęgnujących dla dzieci. Osoby dorosłe jako remedium na bezsenność mogą sięgać po olejek lawendowy, którego kilka kropel warto dodać do kąpieli. Napar może również złagodzić ataki migreny, bóle menstruacyjne i reumatyczne.

UKŁAD POKARMOWY

Substancje zawarte w kwiatach lawendy działają rozkurczowo na mięśnie gładkie, pobudzają wydzielanie żółci i soku żołądkowego. Hamując aktywność szkodliwych patogenów, wspomagają prawidłową perystaltykę i zapobiegają rozwojowi chorobotwórczych bakterii. Dzięki temu skutecznie niwelują problemy układu pokarmowego. Ich działanie szczególnie docenią osoby borykające się z bolesnymi wzdęciami i zaparciami.

UKŁAD ODDECHOWY

Silne działanie antybakteryjne lawendy ma pozytywne skutki w przypadku wspomagania leczenia chorób układu oddechowego. Inhalacje stosowane z dodatkiem naparu lawendowego wspomagają usuwanie zalegającej plwociny, działają przeciwzapalnie i ułatwiają oddychanie. Właściwości antyseptyczne i przeciwzapalne są pomocne w łagodzeniu zapalenia zatok i nieżytu nosa.

KRWAWNIK KICHAWIEC

Achillea ptarmica

POCHODZENIE

Europa, z wyjątkiem basenu Morza Śródziemnego. Jest to rodzimy gatunek, który występuje przede wszystkim na zachodzie naszego kraju.

STANOWISKO

Krwawnik jest byliną występującą w wilgotnych zaroślach i na łąkach, nad trawiastymi brzegami wód. Jest tolerancyjna co do stanowiska i odporna na suszę, ale najodpowiedniejsze są dla niej miejsca słoneczne i gleby lekko wilgotne, przepuszczalne.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Krwawnik kichawiec to dość szybko rosnąca bylina, która może być ekspansywna, gdy uprawiana jest w sprzyjających warunkach. Dorasta do wysokości 60-100 cm. Ozdobą rośliny są luźne baldachogrona barwy białej, nadające się na kwiaty cięte. Kwitnienie przypada na VII-IX. W uprawie spotykane są przeważnie pełnokwiatowe odmiany.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

W ogrodzie z reguły wymaga podpierania, jeszcze zanim zacznie kwitnąć. Krwawnik kichawiec to jedna z ulubionych roślin znanej angielskiej architektki krajobrazu Gertrude Jeckyll, która chętnie wykorzystywała go na obwódki rabat. Gatunek ten nadaje się do ogrodów przydomowych i naturalistycznych.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Krwawnik kichawiec prowadzony jest w uprawie od XVI w. Surowiec lekarski stanowi kłącze i ziele rośliny. Zawierają witaminę A i C oraz cenny olejek eteryczny bogaty w garbniki, saponiny, flawony i śluzy.

UKŁAD KRWIONOŚNY

Z uwagi na działanie moczopędne krwawnika, wywar stosowany jest w przewlekłych chorobach nerek i układu moczowo-płciowego. Pomaga on pozbyć się ciężkich, nawracających infekcji. Dzięki temu możliwe staje się usunięcie chorobotwórczych drobnoustrojów, które często penetrują układ moczowo-płciowy i zasiedlają się w najdrobniejszych zakamarkach, do których standardowe leki nie docierają.

UKŁAD NERWOWY

Substancje znajdujące się w komórkach krwawnika pobudzają układ nerwowy, działając przeciwbólowo.

UKŁAD POKARMOWY

Wywar z krwawnika kichawca ma działanie wiatropędne, przeczyszczające oraz rozkurczowe.

ARNIKA GÓRSKA

Arnica montana

POCHODZENIE

Występuje na terenach górskich i podgórskich Europy. W Polsce najliczniej występuje w Sudetach i na Pojezierzu Mazurskim.

STANOWISKO

Roślina światłolubna, ale znosząca okresowe zacienienie. W górach rośnie w traworoślach z trzcinnikiem leśnym, na niżu na wrzosowiskach, łąkach, w murawach, na obrzeżach lasów i śródleśnych polanach.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Jest to bylina kwitnąca w okresie czerwiec-sierpień. Roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową. W Czerwonej liście roślin i grzybów Polski oraz Polskiej Czerwonej Księdze Roślin jest umieszczona w grupie gatunków narażonych na wyginięcie. Wprowadzenie w XVIII wieku arniki górskiej do aptek spowodowało wzrost jej popularności wśród zielarzy i aptekarzy. Prawdopodobnie niekontrolowany zbiór przyczynił się do jej przetrzebienia. W konsekwencji wzięto ją pod ścisłą ochronę. Obecnie surowiec zielarski pochodzi z upraw.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Surowiec zbiera się w początkowym okresie kwitnienia rośliny i suszy w warunkach naturalnych. Zbioru należy dokonać przy bezdeszczowej pogodzie.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Własności lecznicze arniki znane były od bardzo dawna. O leczniczym zastosowaniu tej rośliny pisała żyjąca na przełomie XI i XII wieku Hildegarda z Bingen. Surowcem zielarskim jest kwiat arniki – wysuszone, całe lub częściowo rozpadnięte koszyczki..

UKŁAD NERWOWY

Arnikę możemy spotkać w maściach i żelach przeciwbólowych oraz przeciwzapalnych przeznaczonych dla osób cierpiących na dolegliwości stawowe. Część z nich można stosować w bólach mięśniowych po wysiłku fizycznym - do wykonywania masażu. Ekstrakty Arnica montana znajdziemy w solach do kąpieli o działaniu relaksacyjnym i odprężającym na mięśnie.

UKŁAD NERWOWY

UKŁAD KRWIONOŚNY

Wewnętrznie substancje w komórkach arniki działają pozytywnie w stanach zapalnych dróg moczowych, osłabieniu, zaburzeniach krążenia, zapaleniu żył, pękaniu naczyń krwionośnych, nadciśnieniu, zakrzepach naczyń krwionośnych i miażdżycy.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Zewnętrznie arnika wykazuje lecznicze działanie na krwiaki, stłuczenia, skręcenia, zwichnięcia, obrzęki pourazowe, oparzenia, ukąszenia owadów, dolegliwości reumatyczne, a także do płukania jamy ustnej. Koszyczki kwiatowe mają liczne substancje czynne o działaniu przeciwzapalnym, przeciwreumatycznym i antyseptycznym.

TROJEŚĆ KRWISTA

Asclepias incarnata

POCHODZENIE

Pochodzi ze wschodnich i środkowych stanów Ameryki Północnej.

STANOWISKO

Trojeść krwista preferuje stanowiska ciepłe, słoneczne. Najlepsze będzie podłoże wilgotne, próchnicze, dość żyzne. Dobrze rośnie na terenach podmokłych, ale także na przeciętnej, gliniastej, glebie. Jest to roślina w pełni mrozoodporna, nawet do -40°C. Roślina ta ma wyspecjalizowane korzenie, które funkcjonują na ciężkich, wilgotnych glebach. Pachnące, grube, białe korzenie występują w środowiskach o niskiej zawartości tlenu.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Trojeść krwista to wieloletnia roślina zielna, niezwykle miododajna, dorastająca do ok. 90-100 cm wysokości i 60-80 cm szerokości, tworząc kępy o regularnym pokroju. Przepięknie i oryginalnie kwitnie w okresie od lipca do września. W kątach liści pojawiają się zaokrąglone baldachy, ujawniające w późniejszym czasie drobne różowe kwiaty o nietypowej budowie, wydzielające zapach wanilii. Po przekwitnięciu roślinę zdobią również bardzo atrakcyjne, wrzecionowate owoce, które pękając uwalniają płaskie nasiona, wyposażone w jedwabiste, srebrzysto-białe włoski aparatu lotnego.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Mimo, że trojeść rozrasta się przez kłącza, nie jest zbyt inwazyjna i trzyma się zazwyczaj miejsca posadzenia. Jeśli zacznie jej latem brakować wody, dolne liście zaczynają zasychać. Musimy szybko reagować i podlać rośliny, w przeciwnym wypadku trojeść zrzuci dolne liście i straci na atrakcyjności.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Surowcem roślinnym o właściwościach leczniczych jest korzeń trojeści. Wytwarza on lekko toksyczny, gęsty, mleczny sok. Od tysiącleci wykorzystywane roślina jest wykorzystywana przez rdzenne kultury w kuchni lecznictwie i tkactwie. Co ciekawe, z zasuszonych łodyg wyrabiano niegdyś liny i tkaniny.

UKŁAD POKARMOWY

Wyciągi z korzenia trojeści wpływają pozytywnie na perystaltykę jelit. Mają działanie rozkurczowe, lekko przeczyszczające. Z powodzeniem stosowano je również w biegunkach, czerwonce i durze brzusznym.

UKŁAD NERWOWY

UKŁAD MOCZOWY

Korzeń trojeści bogaty jest w aminokwasy, flawonoidy, triterpeny, olejki lotne, żywice. Zawiera kwas kawowy, chlorogenowy, rutynę, kwercetynę oraz liczne glikozydy nasercowe. Substancje te mają działanie moczopędne, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne.

UKŁAD ODDECHOWY

Na terenach, gdzie występuje dziko, trojeść nazywana jest korzeniem opłucnej, co wskazuje na podstawowe zastosowania w chorobach dróg oddechowych. W latach 1918-1919, kiedy szalała hiszpanka, roślinę wykorzystywano do łagodzenia ostrych objawów choroby. Do lat trzydziestych ubiegłego wieku w USA była na liście oficjalnych środków używanych w farmacji. Korzeń trojeści bulwiastej wysoko ceniony w leczeniu zapalenia opłucnej, płuc, oskrzeli, grypy i dokuczliwego kaszlu. Jako środek napotny, obniżający gorączkę przy infekcjach dróg oddechowych.

BERGENIA SERCOLISTNA

Bergenia cordiflora

POCHODZENIE

Występuje naturalnie na wschodnich terenach Azji. Jest spotykana na Syberii i w Mongolii.

STANOWISKO

Jest doskonałą rośliną dla początkujących ogrodników. Doskonale się nadaje zarówno na stanowiska cieniste jak i słoneczne. Ma bardzo małe wymagania siedliskowe, choć najlepiej czuje się na glebie żyznej, próchniczej i średnio wilgotnej. Bergenia jest odporna na mróz.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Jest to zimozielona bylina, osiągająca z kwiatostanami do 40 cm wysokości. Liście są krótkoogonkowe, duże i dorastają do 30 cm. Są ozdobne – duże, owalne, sercowate lub zaokrąglone, pochwiaste u nasady. Blaszki liściowe przebarwiają się jesienią na czerwono i purpurowo-fioletowo. Gatunek kwitnie w kwietniu i maju. Kwiaty zebrane są w wydłużone kwiatostany typu wiecha, które wytwarzają się na końcach czerwonawo zabarwionych, grubych pędów. Jest ich kilka na pędzie. Kwiaty są ciemno różowe lub liliowe, kuliste. Czasem zdarza się, że bergenia powtarza kwitnienie.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Gatunek sadzimy w dość dużej rozstawie, ponieważ roślina szybko i mocno się rozrasta. Gdy kępa robi się duża, można ją spokojnie dzielić i rozsadzać (wiosną lub jesienią) – zabieg ten odświeża rośliny.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Mało kto wie, że bergenia jest rośliną leczniczą. Lecznicze działanie dotyczy liści i kłączy bergenii sercolistnej. Liście pozyskuje się od wiosny do jesieni, później aktywne substancje kumulują się w kłączach. Z surowca wykonać można m.in odwar i ocet ziołowy.

UKŁAD ODDECHOWY

Działanie bergenii wpływa pozytywnie na infekcje zatok, jak również zapalenie gardła. Zalecane jest wykonywanie płukanki i irygacji.

UKŁAD WEWNĄTRZWYDZIELNICZY

Wyciągi z bergenii hamują rozwój bakterii i grzybów. Zastosowana na skórę usuwa przebarwienia, wspomaga leczenie trądziku, zapalenia mieszków włosowych i błon śluzowych. Substancje zawarte w kłączach niwelują plamy, trądzik, łojotok, łojotokowe zapalenie skóry, zapalenie mieszków włosowych, stany zapalne błon śluzowych, stany zapalne skóry, zapalenie spojówek, powiek i gałki ocznej oraz nadmierne łzawienie oczu.

RDEST WĘŻOWNIK

Bistorta officinalis

POCHODZENIE

Występuje w Europie i Azji, został zawleczony i zadomowiony w Ameryce Północnej. W Polsce rośnie pospolicie na zachodzie kraju, rzadko na południowym wschodzie.

STANOWISKO

Rdest wężownik jest rośliną polecaną na wilgotne tereny, mokradła, obszary zalewowe, mokre łąki, stawy, rabaty jak i inne miejsca, w których będzie dostatecznie mokro. Jak się już zadomowi będzie w stanie znosić okresy suszy i trudne warunki. Ze względu na kłącza, jest roślinę dość inwazyjną.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Rdest wężownik jest mrozoodporną, silną rośliną wieloletnią o ozdobnych, strzałkowatych liściach i biało-różowych, szczotkowatych kwiatach. Liście ciemnozielone, długości 20 cm z ozdobną, białą żyłką pośrodku, zmieniającą jesienią barwę na czerwoną. Rozrasta się za pomocą czarnobrązowych kłączy, które są specyficznie poskręcane i swoim wyglądem przypominają węże; stąd nazwa rośliny. Kwitnie w okresie od maja do lipca. Kwiaty są białe z delikatnymi, różowymi odcieniami.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Surowcem zielarskim jest kłącze wężownika – całe lub połamane, wysuszone, bez korzeni przybyszowych. Kłącza wykopuje się jesienią, starannie płucze usuwając drobne korzonki, kroi na kilkucentymetrowe plastry i suszy w temperaturze 40°C.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Właściwości lecznicze tego gatunku odkryto w XVI w., w Polsce był stosowana od XVII w. Zazwyczaj rdest wężownik stosowany jest w mieszankach ziołowych. Jest jednym z najbogatszych źródeł garbników w przyrodzie, co zdecydowanie wyróżnia go spośród innych roślin. Dodatkowo rdest wężownik zawiera flawonoidy, związki polifenolowe, kwasy organiczne, sole mineralne oraz leukoantocyjanidyny. Tak bogaty skład sprawia, że rdest wężownik wykazuje szereg właściwości.

UKŁAD KRWIONOŚNY

Gatunek ten ma właściwości ściągające i przeciwkrwotoczne. Stosowany jest przy żylakach.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Zewnętrznie rdest wężownik używany jest do płukania jamy ustnej i gardła przy zapaleniu śluzówek, anginie i pleśniawkach. Działa przeciwbakteryjnie i gojąco na wszelkie ramy wysiękowe.

UKŁAD POKARMOWY

Wyciąg z kłącza rdestu wężownika stosowany jest przy stanach zapalnych jelita cienkiego, nieżycie jelita grubego, i wielu innych schorzeniach układu pokarmowego.

JEŻÓWKA PURPUROWA

Echinacea purpurea

POCHODZENIE

Pochodzi z Ameryki Północnej. W Polsce jest często uprawiana, dzięki czemu przejściowo dziczeje z upraw.

STANOWISKO

Wymaga gleby żyznej, przepuszczalnej. Preferuje stanowiska słoneczne i półcieniste. Jest rośliną tolerancyjną na wilgotność powietrza i pH gleby.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Bylina o sztywnych, wyprostowanych, słabo rozgałęzionych pędach, wysokości do 100 cm. Pędy zakończone koszyczkami kwiatowymi z kolczastym, brązowym, spiczastym środkiem i nieco zwisającymi, różowopurpurowymi kwiatami języczkowymi. Okres kwitnienie przypada na okres od VIII do IX. System korzeniowy stanowi kłącze o długości do 15 cm, silnie rozgałęzionym, czerwonobrunatnym.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Surowiec zielarski to korzeń i ziele jeżówki purpurowej – wysuszone, całe lub rozdrobnione podziemne części rośliny. Kłącze powinno zawierać odpowiednio minimum 1,0% lub 0,5% sumy kwasu kaftarowego i kwasu cykoriowego.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Od wieków wykorzystywana była do łagodzenia schorzeń i dolegliwości skórnych po oparzeniach, ugryzieniach, wypryskach. Używano jej do leczenia przeziębień, gorączki czy dolegliwości trawiennych. W Europie jej popularność zaczęła narastać od lat 30 XX wieku. Obecnie zioło to jest stosowane do produkcji suplementów diety, kosmetyków, leków i wyrobów medycznych.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Jeżówka stymuluje układ odpornościowy. Nasila proces fagocytozy (pochłanianie i niszczenie patogenów oraz martwych komórek). Pobudza leukocyty do wydzielania substancji przeciwwirusowych takich jak interferony, w szczególności interferon β. Zwiększa aktywność makrofagów (komórek odpornościowych) co w skutkach pobudza limfocyty, czyli komórki stanowiące podstawę odpowiedzi odporności swoistej. Przekłada się to na wzrost odporności na zakażenia wirusowe, grzybicze i bakteryjne. W przypadku infekcji skraca czas jej trwania.

UKŁAD ODDECHOWY

Ziele i sok ze świeżego ziela jeżówki poprawiają wydolność oddechową. Z tego powodu stosowane są w schorzeniach dróg oddechowych. Jeżówka zwiększa także odporność organizmu na infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze

PRZETACZNIK KŁOSOWY

Veronica spicata

POCHODZENIE

Zasięg jego występowania obejmuje niemal całą Europę oraz znaczną część terenów Azji o klimacie umiarkowanym. W Polsce jest gatunkiem rodzimym, występuje pospolicie na całym niżu, w górach jest rzadki.

STANOWISKO

Przetaczniki to rośliny łatwe w uprawie. Dobrze rosną na stanowiskach słonecznych i półcienistych. Preferują przepuszczalne gleby mineralne, najlepiej próchnicze. Bardzo dobrze znoszą suszę.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Bylina ta osiąga zależnie od odmiany 10-50 cm wysokości. Jej sztywne łodygi są pojedyncze lub słabo rozgałęzione i zwykle gęsto pokryte jasnymi włoskami, które sprawiają, że roślina jest "sina". Liście przetaczników kłosowych również są owłosione i mają różne kształty zależnie od umiejscowienia na łodydze (od jajowatych u dołu po lancetowate u góry). Gatunek kwitnie od maja do sierpnia. To jedna z ważniejszych roślin wieloletnich długo kwitnących. Wytwarza gęste grona kwiatów na wierzchołkach pędów (do 15 cm długości). Kwiaty są z reguły koloru niebiesko-fioletowego lub białego, a wśród odmian ozdobnych znajdziemy też różowe i błękitne.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Przetaczniki kłosowe podlewa się jedynie w trakcie przedłużających się susz. Są bardzo tolerancyjne na braki wody. Nie trzeba ich nawozić – co więcej, na intensywne nawożenie mogą źle reagować, dlatego zaleca się stosowanie jedynie nawozów naturalnych. Uschnięte kwiatostany można ścinać, wtedy wzmacniamy roślinę i sprawiamy, że kwitnie bardzo ładnie przez długi czas. Ziele przetacznika zbiera się w czasie kwitnienia i suszy w przewiewnym zacienionym miejscu.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Przetacznik dla rolników jest trudnym chwastem, dla zielarzy jednak bardzo ciekawym surowcem leczniczym. Zioło zawiera kwasy organiczne, flawonoidy, garbniki oraz mannitol – środek moczopędny.

UKŁAD NERWOWY

Przetacznik jest polecany osobom pracującym umysłowo i mającym bardzo wyczerpujące zajęcie. Zioło jest znane ze swoich właściwości wspomagających pamięć, koncentrację oraz układ nerwowy. Może być także stosowany w stanach przemęczenia i bólach lub zawrotach głowy. Posiada także właściwości uspokajające i stymulujące pracę mózgu. Przetacznik świetnym ziołem na zaniki pamięci, działa korzystnie na umysł i procesy myślowe. Przyspiesza przemianę materii, ma działanie moczopędne i napotne. Usuwa toksyny przez skórę, dzięki czemu chroni miąższ wątroby. Ma potwierdzone działanie m.in przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwdrobnoustrojowe. Oprócz tego, że można przyjmować przetacznika doustnie, korzystne jest również robienie z niego okładów. Takie kompresy sprawdzą się przy chorobach skórnych i reumatycznych.

UKŁAD ODDECHOWY

Ziele przetacznika pomaga oczyszczać organizm ze szkodliwych toksyn, dzięki czemu wspomaga leczenie infekcji dróg oddechowych.

UKŁAD TRAWIENNY

Przetacznik kłosowy jest rośliną wszechstronnie oczyszczającą. Mocno wspomaga w oczyszczaniu krew, wątrobę i płuca. Przetacznik charakteryzuje się działaniem moczopędnym, ułatwiającym trawienie, poprawiającym pracę żołądka oraz jelit. Ze względu na swoje delikatne działanie moczopędne i napotne, sprzyja oczyszczaniu organizmu ze szkodliwych efektów przemiany materii. Co najważniejsze, przetacznik oczyszcza również krew z cholesterolu. Przetacznik pomocny jest przy dolegliwościach takich jak niestrawności, wzdęcia i zaparcia, spowolniony metabolizm, podrażnienia błony śluzowej żołądka i jelit, wrzodach dwunastnicy i żołądka i innych.

LILIOWIEC

Hemerocallis

POCHODZENIE

Rośliny te rosną w większości w Azji Wschodniej, zwłaszcza w Japonii.

STANOWISKO

Dla dobrego kwitnienia potrzebuje dużo słońca oraz żyznej i przepuszczalnej, próchniczej gleby.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Bylina o długich, wąskich liściach tworzących obfite kępy. Od V-VII ukazują się kwiaty na wyniosłych szypułkach, wysokości od 30 cm do 120 cm, zależnie od odmiany. Wśród odmian występuje wielkie zróżnicowanie barwy kwiatów, od bardzo jasnożółtej, przez pomarańczową i morelową, po ciemnoczerwoną, wiśniową i ciemnobrązową. Są też odmiany dwubarwne.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Rośliny preferują stałą wilgoć. Jeśli zdecydujesz się uprawiać je na słońcu, pamiętaj o częstym podlewaniu gleby wokół kęp liści. Unikaj moczenia całych roślin. Liliowce nie tolerują suszy, ale nie są wymagające, jeśli chodzi o nawożenie. Jeżeli uprawiasz je w ubogiej glebie, wystarczy, że zastosujesz sezonowy nawóz wieloskładnikowy. Surowcem leczniczym są kwiaty i korzenie, z których po wysuszeniu przygotowuje się napary i maści.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Napary mogą być wykorzystywane do łagodzenia objawów przeziębienia, a także używane jako lek przeciwgorączkowy czy przeciwzapalny. Kwiaty liliowca są jadalne.

UKŁAD MOCZOWY

Korzenie liliowca mają działania moczopędne, przeciwbólowe.

UKŁAD NERWOWY

Młode liście liliowca działają antydepresyjnie, gdyż mają lekko oszałamiające działanie.

KETIMIA SYRYJSKA

Hibiscus syriacus

POCHODZENIE

Pochodzi z Chin i Tajwanu. Była hodowana od dawna, zwłaszcza w Korei i dawnej Persji. Do Europy został zawleczony z Syrii w XVI wieku. Obecnie uprawiany w wielu rejonach świata.

STANOWISKO

Uprawa ketmii syryjskiej, zwanej hibiskusem ogrodowym, najlepiej udaje się w miejscu osłoniętym od wiatru i dobrze nasłonecznionym. Roślina ta preferuje przepuszczalne, zasadowe gleby.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Jest to sztywno wyprostowany, wolno rosnący krzew osiągający do 1,5-2 m wysokości. Liście ketmii są sezonowe, późno pojawiające się na wiosnę, na jesieni przebarwiają się na kolor żółty. Kwiaty ketmii syryjskiej są bardzo efektowne, osiągają niekiedy nawet do 12 cm średnicy. Podobne są nieco do kwiatów malwy i pojawiają się na krzewach od czerwca do sierpnia.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Gdy zapewnimy odpowiednie stanowisko roślinie oraz okrycie na zimę, ketmia odwdzięczy się pięknymi kwiatami. Dobrze jest okryć ją kapturem z agrowłókniny, a przy korzeniach usypać kopczyk np. z kory ogrodowej, chroniący je przed przemarznięciem. Ketmie syryjskie bardzo dobrze reagują na nawożenie nawozami organicznymi, takimi jak kompost czy biohumus. Można też zastosować od wiosny wieloskładnikowe nawozy mineralne. Gatunek należy przycinać, by zachować prawidłowy pokrój i stymulować jej regularne kwitnienie. Choć należy pamiętać, że hibiskus ogrodowy rośnie wolno, więc cięcie ketmii syryjskiej nie powinno być mocne, a jedynie lekko korygujące jej kształt.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Ketmię syryjską należy przycinać, by zachować prawidłowy pokrój i stymulować jej regularne kwitnienie. Choć należy pamiętać, że hibiskus ogrodowy rośnie wolno, więc cięcie ketmii syryjskiej nie powinno być mocne, a jedynie lekko korygujące jej kształt.

UKŁAD KRWIONOŚNY

Kwiat hibiskusa posiada właściwości obniżające ciśnienie krwi - będzie wskazany dla osób z nadciśnieniem. Substancje te pomagają również obniżać poziom cholesterolu całkowitego i we frakcji LDL, dlatego poleca się je w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Herbata z hibiskusa ma swoje głęboko zakorzenione tradycje. Schłodzony napar z kwiatów tej rośliny orzeźwia i dodaje energii. Gorący natomiast jest świetnym lekarstwem na infekcje. Zaleca się również picie syropów powstałych na bazie kwiatów hibiskusa. Taki syrop będzie świetnym dodatkiem do napojów alkoholowych, czy deserów. Substancje w nim zawarte wzmacniają odporność organizmu. Działają one także przeciwzapalnie oraz przyśpieszają proces gojenia.

UKŁAD POKARMOWY

Uważa się, że napar z ketmii syryjskiej działa w pozytywny sposób na wątrobę. Jest on wyjątkowo cennym źródłem wapnia i witaminy C.

FUNKIA

Hosta

POCHODZENIE

Funkia pochodzi z Azji Wschodniej – Japonii, Chin, Korei i Rosji.

STANOWISKO

Roślina bardzo wytrzymała i niewybredna a do tego długowieczna. Może rosnąć w różnych warunkach i różnych glebach. Szkodliwa może być dla funkii jedynie długotrwała susza i bardzo silne nasłonecznienie. Na mrozy jest całkowicie odporna. W takich warunkach funkie drobnieją i blakną. Potrzebuje gleby średnio żyznej i wilgotnej oraz stanowiska półcienistego.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Jest to bylina zimująca w gruncie, osiągająca wysokość od 40 do 50 cm. Roślinę zdobią przede wszystkim bardzo duże liście (od 30 do 40 cm długości), jajowate lub sercowate, często z białym lub żółtym obrzeżeniem lub paskami, osadzone na dość długich, jajowatych ogonkach. W ramach systemu korzeniowego posiada kłącze. Kwitnie od połowy czerwca do września, w postaci dzwonkowatych, jasnofioletowych kwiatów, zebranych w luźne grona.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Raz do roku warto zasilić hosty gnojowicą lub innym uniwersalnym preparatem nawozowym.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Oprócz swojej niezaprzeczalnej dekoracyjnej funkcji w ogrodzie, funkie pełnią rolę rośliny leczniczej. Dla osób lubiących poznawać nowe smaki warto wspomnieć o tym, że ma ona także zastosowanie kulinarne – w Japonii traktowana jest jako warzywo.

UKŁAD ODDECHOWY

Tradycyjna medycyna wykorzystuje funkię w leczeniu zapaleń gardła, krtani i ucha, a nawet ukąszenia węży.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Niektóre gatunki funkii stosowane są w leczeniu stanów zapalnych.

DZIURAWIEC ZWYCZAJNY

Hypericum perforatum

POCHODZENIE

Występuje naturalnie w Europie (w tym pospolicie w Polsce), zachodniej Azji, północnej Afryce. Zawleczony został do Ameryki Północnej i Południowej, południowej Afryki, Australii i Nowej Zelandii, Japonii.

STANOWISKO

Dziurawiec jest dosyć łatwy w uprawie i nie ma dużych wymagań klimatyczno-glebowych. Najlepiej czuje się na stanowisku słonecznym. Dobrze rośnie na zarówno lekkich jak i średnio zwięzłych, przepuszczalnych glebach o odczynie lekko kwaśnym. Dobrze reaguje na nawożenie mineralne.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Ta wieloletnia roślina zielarska osiąga do 1 m wysokości i tworzy wzniesione, rozgałęzione łodygi. Liście rosną naprzeciwlegle, są małe, eliptyczne lub równowąskie i mają gładkich brzegach. Blaszka liściowa posiada wiele prześwitujących "dziurek", które w rzeczywistości są dużymi komórkami zawierającymi olejek eteryczny. Kwiaty są żółte, zebrane w baldachogrona. Co ciekawe po zgnieceniu wydzielają czerwony sok. Dziurawiec kwitnie od czerwca do sierpnia. Owocem jest wielonasienna torebka, zawierająca czarne nasiona.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Nasiona dziurawca wysiewa się jesienią (w październiku). Wiosną należy przeprowadzić pielenie. Ziele dziurawca (na suszenie) zbiera się dwukrotnie w ciągu roku: od połowy czerwca do połowy lipca oraz pod koniec sierpnia. Można je suszyć w warunkach naturalnych osłaniając przed promieniami słonecznymi.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Lecznicze działanie dziurawca jest znane od starożytności. Z ziela dziurawca można produkować również nalewki.

UKŁAD NERWOWY

Hyperycyna, będąca główną substancją aktywną zawartą w zielu dziurawca, w połączeniu z promieniowaniem ultrafioletowym zwiększa wydolność układu hormonalnego, leczy stany lękowe, nerwicowe i depresyjne. Substancja ta hamuje rozkład serotoniny, neuroprzekaźnika nazywanego także "hormonem szczęścia".

UKŁAD POKARMOWY I TRAWIENNY

Napary z dziurawca są przydatne w dolegliwościach żołądkowych. Roślina działa moczopędnie, co ułatwia wydalanie szkodliwych produktów przemiany materii. Po napar z dziurawca sięgano w przypadku dolegliwości ze strony wątroby i dróg żółciowych, a nalewki pito "na melancholię". W trakcie przyjmowania zioła należy uważać na słońce – dziurawiec zawiera substancje, które zwiększają wrażliwość skóry na promienie UV, co może doprowadzić do lekkich poparzeń.

OMAN WIELKI

Inula helenium

POCHODZENIE

Pochodzi z Europy i Azji Środkowej, rozprzestrzenił się też gdzieniegdzie poza obszarem swojego rodzimego występowania. W Polsce można go spotkać nad brzegami rzek i miejscach stale wilgotnych.

STANOWISKO

Oman nie ma specyficznych wymagań glebowych, ale najlepiej rośnie na podłożu żyznym, wilgotnym i piaszczysto-gliniastym o pH zbliżonym do obojętnego. Preferuje stanowiska słoneczne, chociaż znosi również półcień. Roślina jest mrozoodporna.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Jedna z większych bylin, osiągająca wysokość do 2,4 m. Łodyga jest wzniesiona, sztywna, gruba i bruzdowana, w górnej części mocno rozgałęziona. Cała jest pokrywa włoskami. Liście dolne są duże (15-80 cm) i eliptyczne, a górne sercowato-jajowate. Wszystkie są bezogonkowe (siedzące), piłkowane lub ząbkowane, miękkie i filcowato owłosione. Oman wielki kwitnie w lecie, w lipcu, sierpniu i wrześniu. Na końcach pędów pojawiają się spore, żółte kwiatostany koszyczki o bardzo wąskich i długich kwiatach języczkowych. Roślina należy do miododajnych. Tworzy grube, rozgałęzione kłącza oraz silne korzenie.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Zabiegi pielęgnacyjne ograniczają się do odchwaszczania, podlewania w razie przedłużających się okresów suszy oraz ochroną przed szkodnikami. Dobrze reaguje na nawożenie organiczne. Surowcem leczniczym są korzenie i kłącza omamu wielkiego. Ich zbiór odbywa się wczesną wiosną lub jesienią. Największy plon uzyskuje się zwykle w 2-3 roku uprawy.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Bylina jest uprawiana głównie ze względu na cenne właściwości lecznicze, ale oczywiście można ją wykorzystać w ogrodzie tworząc wysokie, bylinowe rabaty. W dawnych czasach korzeń omanu smażono w cukrze i był prawdziwym przysmakiem Rzymian. Stosowano go też do odświeżania oddechu i przy astmie.

UKŁAD ODDECHOWY

U osób z nieżytem dróg oddechowych napary z omanu wielkiego będą wykazywały działanie wykrztuśne, przeciwzapalne i antybakteryjne. Substancje czynne tej byliny usprawniają ruch rzęsek nabłonka oddechowego, co pozwala na odkrztuszanie śluzu.

UKŁAD TRAWIENNY

Właściwości żółciotwórcze i żółciopędne omanu wykorzystywane są w działaniach trawiennych. Jest to cenny środek zielarski na poprawę perystaltyki jelit. Świeży korzeń omanu smażono, a następnie przygotowywano z niego konfiturę działającą na problemy gastryczne. W omanie znajduje się także inulina – działa jak błonnik pokarmowy, dzięki temu reguluje naturalny rytm wypróżnień. W związku z tym często nazywana jest naturalnym prebiotykiem,

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Ze względu na składniki czynne, preparaty z omanu wielkiego wykazują działanie bakteriobójcze, grzybobójcze, żółciotwórcze, wykrztuśne, przeciwwirusowe, ułatwiające trawienie, a także wspomagające rozkład białek i węglowodanów. W postaci płukanki, oman wielki skutecznie niweluje stany zapalne jamy ustnej, w tym dziąseł. Działa odkażająco i ściągająco.

KOSACIEC SYBERYJSKI

Iris sibirica

POCHODZENIE

Rodzimy obszar występowania obejmuje południową, środkową i zachodnią Europę, Turcję, Kaukaz i Syberię. Jest uprawiany w Ameryce Północnej. W Polsce występuje w rozproszeniu na większości obszaru, ale najliczniej na Dolnym Śląsku, Wyżynie Lubelskiej i na Roztoczu.

STANOWISKO

Kosaciec syberyjski jest byliną łatwą w uprawie. Najlepiej rośne na stanowiskach wilgotnych do podmokłych, na glebach żyznych, torfowych, próchnicznych, o lekko kwaśnym pH. Preferuje miejsca słoneczne do lekko ocienionych. Sadzony w cieniu słabo kwitnie.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Kosaćce uprawia się w ogrodach dla ozdobnych kwiatów oraz dekoracyjnych liści, zebranych w gęste, strzeliste kępy o wysokości od 0,5 do 1 m. Blaszki liściowe tej rośliny są bardzo wąskie i jasnozielone, wyrastają z krótkich, podziemnych kłączy. W maju pośród liści ukazują się okrągłe w przekroju pędy kwiatostanowe, na których tworzy się od 3 do 5 kwiatów. Niebieskofioletowe kwiaty z jasnym rysunkiem na dolnych płatkach mają około 6-7 cm średnicy, rozwijają się w czerwcu, są wyniesione ponad liście. Kwiaty są zapylane przez trzmiele.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Co roku wiosną trzeba obcinać zaschnięte liście rośliny. Co kilka lat kępy wymagają dzielenia i rozsadzania, co dobrze wpływa na kondycję roślin. Kosaciec syberyjski jest byliną odporną na mróz i zdrową, problem mogą stanowić czarne, drobne mszyce pojawiające się wiosną na młodych liściach. W przypadku gdy je zauważymy rośliny wystarczy opryskać środkiem mszycobójczym.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Surowiec wykorzystywany jest jako remedium na stany zapalne, nudności i wymioty, choroby nerek i układu moczowego, a także przeziębienie i kaszel.

UKŁAD ODDECHOWY

Składniki aktywne zawarte w korzeniu kosaćca sprawiają, że bywa on wykorzystywany jako wsparcie leczenia dolegliwości górnych dróg oddechowych. Zmniejsza on gęstość zalegającej wydzieliny, przez co ułatwia odkrztuszanie.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Znajdujące się w kosaćcu garbniki znane są z właściwości ściągających. Związki te znalazły zastosowanie w łagodzeniu zmian skórnych, w tym głównie w podrażnieniach, oparzeniach i odmrożeniach.

UKŁAD MOCZOWY

Flawonoidy zawarte w komórkach rośliny chronią i wzmacniają delikatne ściany naczyń krwionośnych. Mogą działać moczopędnie, co pomaga pozbyć się z organizmu zalegających toksyn i szkodliwych produktów przemiany materii.

JĘZYCZKA PRZEWALSKIEGO

Ligularia Przewalskii

POCHODZENIE

Pochodzi z wilgotnych miejsc w Mongolii i północnych Chinach.

STANOWISKO

Języczka preferuje gleby żyzne, próchnicze, gliniasto-piaszczyste, stale wilgotne. Stanowisko powinno być półcieniste, zaciszne. Jest to bylina całkowicie mrozoodporna.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Języczka Przewalskiego to urocza bylina ozdobna zarówno z liści jak i kwiatów. W momencie kwitnienia potrafi osiągnąć nawet 200 cm wysokości i 100 cm szerokości, tworząc okazałe kępy. Duże, sercowate, dłoniaste, mocno powcinane liście byliny osadzone są na cienkich, sztywnych, purpurowych łodygach. Od lipca do sierpnia pojawiają się wysokie, smukłe, delikatne kwiatostany z lekko przechylającymi się wierzchołkami. Pąki kwiatowe rozwijają się stopniowo od dołu ku górze, ujawniając drobne, ciemnożółte koszyczki kwiatowe. Pod koniec lata ulistnienie języczki Przewalskiego nabiera pięknych, pomarańczowo-czerwonych odcieni. Okazały rozmiar kęp liście i kwiatów oraz jesienne przebarwienie liści sprawia, że bylina ta jest godna uwagi, zwłaszcza w obsadzaniu większych ogrodów.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

W miejscach otwartych i narażonych na silne wiatry może wymagać podpór. Usuwając przekwitłe kwiatostany, pobudzamy roślinę do wytworzenia nowych liści. W okresie letnim wymaga regularnego podlewania.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Surowcem farmaceutycznym jest kwiat, liść i kłącze z korzeniami.

UKŁAD NERWOWY

W medycynie ludowej języczki są wykorzystywane w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Związki zawarte w roślinie wspomagają proces leczenia szkarlatyny, chorób wątroby, grypy, przeziębienia, gruźlicy płuc, zapalenia oskrzeli i opłucnej. Seskwiterpeny zawarte w Ligularia mają silne działanie antybakteryjne. Związki euparynowe zawarte w języczce odpowiedzialne są z kolei za właściwości owadobójcze wyciągów z kłączy i korzeni.

TROJEŚĆ KROPKOWANA

Lysimachia punctata

POCHODZENIE

Pierwotnie występowała we wschodniej i południowo-wschodniej Europie i Azji Mniejszej. Obecnie w całej Europie występuje jako roślina uprawiana w ogrodach, czasami dziczeje. We florze Polski ma status zbiegłego z ogrodów antropofita zadomowionego (tzw. kenofit), jest też uprawiana.

STANOWISKO

Gatunek ten preferuje gleby wilgotne i żyzne oraz stanowiska nieco osłonięte od bezpośrednich promieni słonecznych. Wykazuje jednak dużą tolerancję na okresowe susze, znosi tez nasłonecznienie pod warunkiem, że gleba jest odpowiednio wilgotna. Tojeść kropkowana jest byliną zupełnie mrozoodporną.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Jest znaną byliną o wzniesionym pokroju i wyprostowanych pędach. Kwitnie bardzo obficie latem, zwykle w czerwcu i lipcu. Wtedy to na wyprostowanych pędach pojawiają się masowo żółte kwiaty. Tojeść kropkowana rozrasta się przez podziemne rozłogi, w dobrych warunkach może osiągać pokaźne rozmiary. Zwykle kępy sięgają około 60 cm wysokości i do 80-120 cm średnicy. Kwitnie bardzo długo i obficie od czerwca do sierpnia.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Warto ograniczyć wzrost tojeści za pomocą barier korzeniowych, gdyż pozostawiona bez nadzoru w krótkim czasie może zająć znaczą część rabaty, zagłuszając inne rośliny. Jest też bardzo trudna do usunięcia, gdyż odrasta z każdego fragmentu kłącza pozostawionego w ziemi. Jest rośliną długowieczną i na jednym stanowisku może pozostać przez wiele lat, bez konieczności systematycznego odmładzania.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Surowce na potrzeby zielarskie pozyskuje się głównie z tojeści rozesłanej oraz pospolitej (nie są to jednak szczególnie popularne rośliny lecznicze). Zbierane jest ziele – nadziemna część w początkowym okresie kwitnienia. Rośliny zawierają wiele substancji aktywnie czynnych, najważniejsze z nich to flawonoidy i saponiny. Stosowano je do leczenia już w czasach starożytnych.

UKŁAD ODDECHOWY

Dawniej stosowano tojeść do leczenia ran, hamowania krwotoków, na kaszel a także infekcje. Palenie ziela miało odstraszać węże i insekty. Obecnie roślinę wykorzystuje się jako środek wykrztuśny (w formie naparów).

UKŁAD WEWNĄTRZWYDZIELNICZY

Ziele pomaga przy dolegliwościach skórnych i reumatyzmie. Roślinę można stosować do pielęgnacji włosów i skóry (ma działanie nawilżające).

KRWAWNICA POSPOLITA

Lythrum salicaria

POCHODZENIE

Występuje w całej Europie i w Azji w pasie od Afryki Północnej. po koło podbiegunowe. Zawleczony do Peru, Tasmanii, Australii, Kanady i USA.

STANOWISKO

Krwawnica bujnie rośnie na stale wilgotnych i umiarkowanie żyznych glebach. Nie ma specjalnych wymagań uprawowych, jest w pełni mrozoodporna. Preferuje jasne miejsca, w naturze występuje na glebach mokrych, okresowo zalewanych, ale łatwo adaptuje się też do przeciętnych warunków glebowych. Na glebach mokrych i żyznych osiąga zwykle większe rozmiary.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Krwawnica charakteryzuje się wyprostowanymi łodygami, na których gęsto rozmieszczone są liście ułożone naprzeciwlegle. Kwitnie od lipca do września, wówczas na wierzchołkach pędów pojawiają się różowo czerwone kwiaty, które są chętnie odwiedzane przez motyle. W warunkach stałej wilgoci np. w strefie bagiennej oczka wodnego może osiągnąć do 60-90 cm wysokości.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Krwawnica jest rośliną bardzo odporną i wytrzymałą. Można ją rozmnożyć poprzez sadzonki (najlepiej robić to wiosną). Gdy rośnie dziko sama się rozmnaża. Nie wymaga specjalnej pielęgnacji. Gdy rośnie w ogrodzie musimy pamiętać o jej nawadnianiu, szczególnie latem podczas upalnych dni oraz suszy.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Gatunek ten, ze względu na bogaty skład surowca leczniczego, posiada wiele niezwykłych właściwości.

UKŁAD ODDECHOWY

Charakterystyczną cechą krwawnicy pospolitej jest wytwarzanie dużej ilości śluzu. Z tego względu krwawnica sprawdzi się ona jako środek wykrztuśny i nawilżający w czasie stanu zapalnego gardła, obrzęków, czy też wrażenia pieczenia i suchości. Ponadto krwawnica jest skutecznym środkiem w leczeniu infekcji oczu, jak np. zapalenie spojówek.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I KRWIONOŚNY

Roślina ta ma bardzo korzystny wpływ na poziom cholesterolu we krwi, a także ma właściwości regulujące poziom glukozy. Właściwości lecznicze krwawnicy pospolitej pomagają uniknąć wielu poważnych schorzeń, jak zawał serca, nadciśnienie tętnicze i zakrzepica. W medycynie ludowej krwawnica była wykorzystywana jako środek przeciwgorączkowy, przeciwzapalny i rozszerzający naczynia krwionośne. Napary z krwawnicy były wykorzystywane głównie w przypadku dzieci w czasie biegunki, nieżytu jelit lub nieżytu żołądka, ale też jako środek obniżający nadciśnienie, łagodzący zakrzepicę, a także intensywne miesiączki. Napar z krwawnicy pospolitej można wykorzystać do płukania jamy ustnej i gardła. Zaleca się również przemywanie skóry z atopowym zapaleniem, trądzikiem, czy różnymi wysypkami.

UKŁAD TRAWIENNY

Właściwości krwawnicy pospolitej są również wykorzystywane w leczeniu chorób jelit. Duża zawartość śluzu sprawia, że krwawnica jest skutecznym środkiem w leczeniu dolegliwości pojawiających się po zatruciu salmonellą. Ponadto pomaga ona zwalczać bakterie duru brzusznego, które wywołują chorobę zakaźną wywołaną obecnością bakterii gram-ujemnych Salmonella typhi. Ziele krwawnicy pospolitej jest pomocne w czasie biegunek i warto po nie sięgać zwłaszcza w przypadku dzieci.

MELISA LEKARSKA

Melissa officinalis

POCHODZENIE

Rośnie dziko w Afryce Północnej (Maroko, Tunezja, Madera, Wyspy Kanaryjskie), Europie Południowej i w Azji (Azja Zachodnia i Środkowa, Kaukaz, Pakistan), rozprzestrzenia się także gdzieniegdzie poza tymi obszarami. Obecnie jest znana i uprawiana na całym świecie, również w Polsce.

STANOWISKO

Melisa najlepiej rośnie na glebach średnio żyznych, piaszczysto-gliniastych, wilgotnych i zasadowych. Rośliny najlepiej udają się na stanowisku słonecznym. Podczas sadzenia roślin należy pamiętać, że melisa silnie rozrasta się i wymaga nieco więcej przestrzeni. Można ją ograniczyć poprzez sadzenie roślin np. w wiadrze bez dna.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Bylina, osiągająca wysokość do 60 cm. Jej łodyga jest wyniesiona, w kolorze zielonym z odcieniem fioletu. Liście wydzielają silny aromat zbliżony do zapachu cytryny. Kwitnie od czerwca do września. Jasnożółte kwiaty są silnie miododajne.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Wiosną zaleca się dokonanie sanitarnego przycięcia roślin. Dzięki temu wypuszczą nowe, silne i zdrowe pędy, które dostarczą znaczną ilość materiału zielarskiego. Melisę można zbierać na bieżąco przez cały sezon. Zbiory rozpoczynamy zwykle w czerwcu i kontynuujemy aż do września. Zwykle ścina się młode pędy, ewentualnie obrywa same liście.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Cenione są właściwości lecznicze melisy. Roślina ta znajduje też zastosowanie w kuchni jako roślina przyprawowa, zaś w ogrodzie może towarzyszyć warzywom, poprawiając ich wzrost.

UKŁAD NERWOWY

W liściach melisy znajduje się olejek eteryczny, którego składniki (m.in. cytral i cytronelal) obniżają próg wrażliwości układu nerwowego, rozkurczają mięśnie gładkie jelit (zwłaszcza jelita grubego), a także działają przeciwbakteryjnie.

UKŁAD TRAWIENNY

Napar z melisy pozytywnie wpływa na zaburzenia trawienia.

UKŁAD ODDECHOWY

Melisa może pomóc w chronicznym zapaleniu oskrzeli, dolegliwościach płucnych. Właściwości przeciwbakteryjne mają też zawarte w roślinie garbniki (taniny). Zioło to zawiera także fenolokwasy (m.in. kawowy), wykazujące działanie przeciwzapalne; śluzy (osłaniające błony śluzowe górnych dróg oddechowych); flawonoidy (działające m.in. antyoksydacyjnie), żywice i witaminę C.

MIODOWNIK MELISOWATY

Melittis melissophyllum

POCHODZENIE

Występuje w południowej i centralnej Europie. W Polsce przebiega północna granica zasięgu występowania miodownika w Europie.

STANOWISKO

Miodownik najlepiej czuje się w rozproszonym cieniu, w pobliżu drzew, żywopłotów, krzewów pozwalających utrzymać „atmosferę” lasu. Nie będzie jednak cierpiał, gdy posadzimy go w pełnym słońcu, jednak wtedy należy zapewnić mu wilgotne podłoże. Jest tolerancyjną rośliną, choć uwielbia wilgotne, próchnicze gleby z odrobią kompostu, liści. Na takim podłożu będzie bardzo okazały.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Bardzo oryginalna, trudno dostępna roślina miododajna, o aromatycznym zapachu, zbliżonym do marzanki wonnej. Tworzy silne, ładne kępy i dobrze się rozrasta. Dorasta do 40-50 cm. Kwitnie okazale w czerwcu i maju – dwukolorowo, wydając ładne, wargowe kwiaty, zbliżone kształtem do kwiatów orchidei. Trzy górne płatki są w białym kolorze, zaś dolny płatek w kolorze różowym z białą otoczką – ładnie kontrastuje z pozostałymi. Jak sama nazwa wskazuje jest to roślina miododajna, pachnąca, wabiąca rzesze pszczół i owadów.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Surowcem leczniczym jest ziele zbierane w okresie kwitnienia. Uprawiany jest w ogrodach jako roślina ozdobna, między innymi ze względu na atrakcyjny cytrynowy zapach.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Miodownik melisowaty jest wykorzystywany w terapiach naturalnych od wielu pokoleń. Jego właściwości terapeutyczne po raz pierwszy opisał w 1542 roku niemiecki lekarz i botanik Leonhart Fuchs. Obecnie miodownik melisowaty jest używany tylko w medycynie ludowej, zwłaszcza we Włoszech i w Serbii.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Gatunek ten był wymieniany jako środek skuteczny w leczeniu bezsenności, także jako środek przeciwskurczowy i działający przeciwzapalnie, szczególnie w stanach zapalnych oczu. Jako formę leczniczą wymieniono napary z kwiatów w postaci napoju do picia lub kompresów. Gorące odwary z miodownika stosowano jako środek na problemy trawienne oraz do leczenia kaszlu i bólu gardła.

UKŁAD POKARMOWY

Roślina ta uznawana była za roślinę, która harmonizuje pracę całego organizmu. Zyskała popularność jako remedium na cukrzycę, dolegliwości wątroby, środek przeciwskurczowy, moczopędny, a nawet uspokajający. Podawany doustnie miodownik melisowaty przeciwdziała także stanom zapalnym w przewodzie pokarmowym, oddziałuje korzystnie na błony śluzowe, redukuje natężenie takich objawów, jak biegunka czy wymioty.

KOCIMIĘTKA FAASSENA

Nepeta xfaassenii

POCHODZENIE

Powstała jako mieszaniec kocimiętki Mussina i kocimiętki Nepetella. Uprawiana jako gatunek roślin ozdobnych w ogrodach i na cmentarzach.

STANOWISKO

Kocimiętka Faassena najlepiej rośnie na słonecznym stanowisku i w żyznym, przepuszczalnym podłożu. Dobrze znosi krótkotrwałe susze, jednak w czasie długotrwale utrzymującej się bezdeszczowej pogody wymaga podlewania.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Bylina zwykle dorastająca do 30-50 cm wysokości. Pędy kocimiętki są wzniesione, silnie rozgałęzione i kanciaste. Zarówno one jak i sercowate liście rośliny są pokryte srebrno-zielonym kutnerem co sprawia, że mają szarozielony kolor. Cała roślina (a w szczególności liście) intensywnie pachnie. Kocimiętka Faassena kwitnie w lecie, od czerwca do października. Barwa kwiatów kocimiętki jest najczęściej niebieskofioletowa lub lawendowa. To znana roślina miododajna.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Wyższe odmiany mogą wymagać podpór. Roślinę po kwitnieniu warto przyciąć – wtedy zakwitnie ponownie. Uszczykiwanie pędów również wpływa pozytywnie na krzewienie się rośliny. W ziołolecznictwie najczęściej stosuje się suszoną kocimiętkę, a dokładniej jej liście, które są szczególnie bogate w substancje aktywne. Oprócz liści czasami wykorzystuje się również kwitnące szczyty pędowe kocimiętki, bo obfitują w olejki eteryczne, garbniki i gorycze.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Właściwości kocimiętki są znane i cenione w ziołolecznictwie nie od dziś. Roślina zawdzięcza je swojemu bogatemu składowi, w tym garbnikom, goryczom i olejkom eterycznym.

UKŁAD POKARMOWY

Kocimiętka posiada właściwości pobudzające trawienie. Pozytywnie wpływa na układ trawienny człowieka, bo zawarte w niej gorycze przyczyniają się do zwiększenia produkcji soków żołądkowych. Dodatkowo kocimiętka działa wiatropędnie i żółciopędnie, co również pozytywnie wpływa na pracę układu pokarmowego.

UKŁAD NERWOWY

Substancje zawarte w roślinie mają właściwości uspokajające. Wykazuje działanie tonizujące na układ nerwowy i może ułatwiać odprężenie i zasypianie. Kocimiętka sprawdzi się przy artretyzmie i stanach artretycznych. Wykazuje działanie moczopędne, a przy tym ma cenne właściwości rozkurczowe.

SZAŁWIA LEKARSKA

Salvia officinalis

POCHODZENIE

Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego (Albania, Jugosławia, Grecja, Włochy), ale rozprzestrzeniła się gdzieniegdzie również poza tym obszarem. Jest uprawiana w wielu krajach świata.

STANOWISKO

Gatunek należy posadzić w słonecznym miejscu z dobrze przepuszczalną glebą. Może być również uprawiany w półcieniu, ale wtedy wytworzy mniej kwiatów. Szałwia powinna być regularnie podlewana, a gleba powinna być lekko wilgotna. W okresie wzrostu należy ją nawozić co kilka tygodni.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Szałwia lekarska jest niewielką krzewinką, osiągającą wysokość maksymalnie 60 centymetrów, tworzącą rozłożyste kępy. Ich podstawę stanowią liczne zielone, owłosione pędy, które wraz ze wzrostem rośliny stopniowo ulegają u podstawy zdrewnieniu. Porośnięte są licznymi, delikatnie omszonymi, lancetowatymi liśćmi. Miododajne kwiaty, stanowiące jeden z jej największych atutów wizualnych, pojawiają się na szałwii z końcem maja i utrzymują aż do końca lipca. Zebrane w podłużne kwiatostany na końcach wysmukłych pędów, o niebieskofioletowej barwie stanowią piękną ozdobę ogrodu, a jednocześnie przyciągają różnego rodzaju owady, w tym zwłaszcza motyle i trzmiele.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Szałwia lekarska to bez wątpienia cenny surowiec zielarski. Jej główny zbiór ma miejsce tuż przed kwitnieniem, czyli na początku maja, jednak można o powtarzać nawet 2-3 krotnie w ciągu całego sezonu wegetacyjnego.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Dobroczynne właściwości szałwii lekarskiej znane są na całym świecie już od wielu wieków. Stanowi ona bowiem prawdziwą bombę cennych składników organicznych o działaniu prozdrowotnym.

UKŁAD WEWNĄTRZWYDZIELNICZY

Napar przygotowywany z liści szałwii jest skuteczny podczas terapii nadmiernej potliwości. Wyciągi z szałwii mogą być stosowane zewnętrznie w celu zneutralizowania nieprzyjemnego zapachu potu. Olejek szałwiowy występuje w składzie kremów i szamponów do włosów – ogranicza przetłuszczanie się skóry głowy i działa tonizująco.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Do najistotniejszych właściwości szałwii należy jej działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne, co znalazło zastosowanie w terapii chorób jamy ustnej oraz stanów zapalnych dziąseł. Preparaty z szałwią są również szeroko stosowane w infekcjach i stanach zapalnych gardła.

UKŁAD KRWIONOŚNY

Szałwia lekarska jest stosowana w celi regulacji podwyższonego poziomu glukozy niewymagającego jeszcze leczenia z wykorzystaniem leków przeciwcukrzycowych.

WROTYCZ POSPOLITY

Tanacetum vulgare

POCHODZENIE

Występuje w całej Europie i na obszarach Azji o umiarkowanym klimacie. Rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie poza tym obszarem. W Polsce jest gatunkiem pospolitym.

STANOWISKO

Wrotycz nie sprawia problemów w uprawie. Warto jest wybrać dla niego stanowisko słoneczne (poradzi sobie także w półcieniu). Roślina ma małe wymagania glebowe. Najlepiej czuje się w podłożach przepuszczalnych, piaszczystych, suchych lub umiarkowanie suchych, o pH od kwaśnego po lekko kwaśny. Wrotycz pospolity posiada całkowitą odporność na mróz.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Wrotycz jest rośliną wieloletnią, wydziela wyrazisty zapach kwitnąć od lipca do sierpnia. Osiąga wysokość do 1,5 m. Posiada duże, pierzastosieczne i pierzastodzielne liście o powcinanych brzegach. Kwiaty wrotyczu są intensywnie żółte. Tworzą płaskie koszyczki zebrane w podbaldachy. W koszyczku znajdują się gęsto upakowane kwiaty rurkowate zeńskie i męskie. Owocem jest niełupka.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Roślina ta nie potrzebuje zabiegów pielęgnacyjnych, co sprawia, że wydaje się idealna dla ogrodników zapominających o regularnym podlewaniu czy nawożeniu.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Wrotycz pospolity znany jest od setek lat ze swojego wszechstronnego, niezwykle korzystnego dla zdrowia działania. To ziele, które można stosować zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Działa rozkurczowo, przeciwzapalnie i antybakteryjnie. Może zmniejszać wzdęcia i dolegliwości układu pokarmowego, przy czym skutecznie zwalcza pasożyty bytujące w organizmie człowieka, np. glistę ludzką. W przypadku stosowania zewnętrznego, roślina ma działanie antyseptyczne, przyspiesza gojenie się ran oraz poprawia kondycję włosów i skóry.

UKŁAD WEWNĄTRZWYDZIELNICZY

Napary z wrotyczu stosuje się przy nieżytach dróg żółciowych, a nawet przy padaczce. Wrotycz na włosy sprawdza się jako płukanka przy łojotoku, nadmiernym przetłuszczaniu się skóry głowy oraz łupieżu. Pomoże również pozbyć się wesz i innych pasożytów skóry głowy. Warto samodzielnie przygotować napar z kwiatów wrotyczu pospolitego, a następnie umieścić go w pojemniczku ze spryskiwaczem. Mgiełka doda włosom objętości u nasady oraz sprawdzi się jako baza nawilżająca pod olejowanie włosów.

KOZŁEK LEKARSKI

Valeriana officinalis

POCHODZENIE

Występuje w całej Eurazji z wyjątkiem stref arktycznych i pustynnych. Uprawiany i dziczejący w Ameryce Północnej. W Polsce pospolity.

STANOWISKO

Kozłek lekarski rośnie na stanowiskach słonecznych lub lekko zacienionych. Wymaga gleb żyznych, próchniczych lub piaszczysto-gliniastych, przepuszczalnych gleb bogatych w wapń (pH 6,5-7,0). Nie lubi zastoin wodnych jak również suchych gleb.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Kozłek to roślina znana najczęściej pod nazwą waleriana. Może osiągać wysokość do 2 m, tworząc gęste, rozłożyste rozety. Jego kwiaty o charakterystycznym zapachu, które można podziwiać od czerwca do sierpnia, mają lejkowaty kształt i białoróżową barwę. Korzeń kozłka to krótkie kłącze z licznymi rozłogami i korzonkami, o nieprzyjemnym zapachu. W pierwszym roku kozłek wytwarza pierzaste liście, natomiast w drugim łodygi zakończone obszernymi kwiatostanami.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Zabiegi pielęgnacyjne polegają głównie na odchwaszczaniu i nawożeniu, a w drugim roku uprawy na usuwaniu pędów kwiatostanowych. Surowiec (kłącza i korzenie) jest zbierany jesienią po uprzednim usunięciu części nadziemnej. Kłącza po oczyszczeniu i rozdrobnieniu suszy się w warunkach naturalnych (np. w blaszkach pod dachem).

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Od stuleci jest to roślina ceniona za swoje właściwości lecznicze, szeroko wykorzystywana zarówno przez zielarzy z Azji, jak i krajów północnoeuropejskich czy nawet Kanady.

UKŁAD NERWOWY

Dokładny mechanizm działania kozłka lekarskiego na układ nerwowy nie został jeszcze do końca poznany. Obecnie dominująca teoria mówi o tym, że składniki aktywne leku pobudzają układ GABAergiczny ośrodkowego układu nerwowego, co daje efekt wyciszenia i uspokojenia. Badania naukowe dowodzą, że 30-dniowe leczenie bezsenności za pomocą waleriany wpłynęło na poprawę jakości i ilości snu w grupie badanej. Jednocześnie wykluczono, aby roślina zaburzała koncentrację. Działanie farmakologiczne wyciągów z waleriany obejmuje również relaksację mięśniówki gładkiej, zwiększenie produkcji soku żołądkowego i śliny, a także łagodzenie objawów bolesnych miesiączek.

UKŁAD HORMONALNY

Kozłek lekarski znajduje zastosowanie w leczeniu bólu menstruacyjnego. Mechanizm tego działania nie jest jednoznaczny. Najważniejsze znaczenie wydaje się mieć działanie rozkurczające mięśnie gładkie. Co ciekawe, łagodzi także objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS) – zarówno psychiczne, jak i behawioralne. Ze względu na te właściwości walerianę stosuje się także w okresie menopauzy.

KACZENIEC BŁOTNY

Caltha palustris

POCHODZENIE

Jest szeroko rozprzestrzeniony na całej półkuli północnej: występuje w całej niemal Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce jest pospolity na bagnistych łąkach i w niższych partiach gór.

STANOWISKO

Kaczeniec błotny uwielbia mokradła. Najlepiej czuje się na glebach gliniastych lub bagiennych, dobrze zaopatrzonych w wodę. Roślina może być nawet okresowo zalewana, dlatego sprawdzi się w ogrodach nadwodnych o zmiennym poziomie wody. Preferuje stanowiska słoneczne lub półcieniste. Jest to roślina w pełni mrozoodporna.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Znana i lubiana, rodzima bylina nadwodna. W naturalnym środowisku jest spotykana nad brzegami strumieni, stawów czy rozlewisk. Osiąga wysokość 15-30 cm. Posiada piękne, lśniące liście o sercowatym kształcie i ząbkowanych brzegach. Kwitnie od kwietnia do maja, wydając śliczne, żółte kwiaty o połyskliwych płatkach. Zarówno płatki, jak i środek kwiatu mają jednolity, kanarkowy kolor. Kaczeniec jest rośliną miododajną i bardzo trwałą. Jest to jedna z najładniejszych roślin błotnych i bagiennych. Kwitnie wcześnie, wyprzedzając wiele innych gatunków bylin. Wiosną zielone kępki obsypane jaskrawo złocistymi kwiatami prezentują się zjawiskowo.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Liście kaczeńców zawierają substancje toksyczne. Ze względu na ten fakt, należy bardzo uważać przygotowując napary lecznicze. Surowcem zielarskim jest świeże i suche ziele, zbierane w okresie kwitnienia i suszone w temperaturze pokojowej.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Kaczeniec błotny jest od stuleci powszechnie wykorzystywany w medycynie ludowej.

UKŁAD POKARMOWY

Ziele kaczeńca jest skuteczne w leczeniu chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego. Kaczeniec znajduje zastosowanie w takich schorzeniach, jak kamica żółciowa, dyskinezy dróg żółciowych, wirusowe zapalenie wątroby, żółtaczka.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Zawarte w kaczeńcu alkaloidy mają działanie antybakteryjnie, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze, a nawet mogą hamować rozwój wirusa HIV. Z pomocą wysuszonego ziela leczono również wypryski, owrzodzenia i opryszczkę. Oprócz tego działa ono moczopędnie i przyspiesza regenerację obrzęków powstałych wskutek chorób układu krążenia. Świeże ziele pogniecione, utarte w maści, sok z ziela oraz wyciąg wodny ze świeżego i suchego ziela stosowany do leczenia trudno gojących się (okłady). W użyciu była też zasypka na rany sporządzana ze sproszkowanego suchego ziela.

WIĄZÓWKA CZERWONA

Filipendula rubra

POCHODZENIE

Pochodzi z północno-wschodnich i środkowych Stanów Zjednoczonych oraz południowo-wschodniej Kanady.

STANOWISKO

Wiązówka czerwona jest rośliną łatwą w uprawie. Najodpowiedniejsze będzie dla niej stanowisko półcieniste. Może być ona również posadzona w miejscu o większym nasłonecznieniu, ale należy jej wtedy zapewnić stale wilgotne podłoże. Gleba pod uprawę powinna być żyzna, próchniczna, przepuszczalna. Gatunek wymaga siedlisk wilgotnych lub mokrych. Jest to bylina w pełni mrozoodporna.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Wyjątkowa bylina o pięknych, jasnoróżowych, puszystych kwiatostanach. Wiązówka czerwona dorasta nawet do 200 cm wysokości. Wytwarza rozgałęzione, czasem czerwonawo podbarwione pędy. Nieparzystopierzaste, głęboko ząbkowane liście byliny wiosną są purpurowo nabiegłe, a z czasem stają się ciemnozielone. Kwitnie od czerwca do lipca. Wówczas ponad kępą liści pojawiają się pachnące kwiaty w pięknym, różowym kolorze. W miarę rozwoju ich barwa jaśnieje i staje się delikatniejsza. Kwiaty zebrane są w duże, rozgałęzione, pierzaste pióropusze, co daje niesamowity efekt wizualny.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Wiosną najlepiej jest wyściółkować roślinę kompostem lub zastosować nawóz o spowolnionym działaniu, aby móc cieszyć się jej obfitym kwitnieniem. Surowiec zielarski wiązówki błotnej stanowi kwiat, ziele, liść i kłącze wraz z korzeniami. Liście i ziele pozyskuje się od maja do lipca, kwiaty – od czerwca do połowy sierpnia, a kłącza – wiosną, późnym latem lub jesienią. Zebrany surowiec należy luźno rozłożyć na papierze lub zebrać w wiązki (powiesić pod sufitem) i suszyć w suchym, ciemnym i przewiewnym miejscu.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Badania naukowe potwierdziły obecność kwasu salicylowego w wiązówce błotnej, a także aldehydu salicylowego. Ponadto w roślinie obecne są flawonoidy, glikozydy fenolowe, garbniki, olejki eteryczne. Taki skład wpływa na wszechstronne działanie wiązówki.

UKŁAD POKARMOWY

Ekstrakty z ziela wiązówki – dzięki właściwościom przeciwbakteryjnym – stosuje się w zwalczaniu bakterii, m.in. gronkowca złocistego, paciorkowca czy pałeczki zapalenia płuc. Wyciągi z kwiatów pomocne są przy biegunkach, zgadze, nadkwasocie, wrzodach. Wiązówka błotna może być też naturalnym środkiem na odchudzanie, gdyż wspomaga trawienie i usuwa z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Ziele wiązówki jest świetnym środkiem napotnym, przeciwgorączkowym, przeciwwirusowym i moczopędnym. Oczyszcza krew, działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Zalecane jest też w leczeniu stanu zapalnego gardła, anginie, a nawet zapaleniu oskrzeli.

MIĘTA JELENIA

Mentha cervina

POCHODZENIE

Pochodzi z zachodniego regionu Morza Śródziemnego, rośnie naturalnie od południowo-zachodniej Francji po Półwysep Iberyjski i na południe od Azorów , Maroka i Algierii.

STANOWISKO

Preferuje stanowiska podmokłe i częściowo zanurzone w wodzie. Przyda się do wysadzenia wokół sadzawki.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Jest to bylina o wysokości do 30 cm. rośnie gęsto, jest zwarta i niska. Odmiana mięty o bardzo nietypowych, drobnych i krótkich, ciemnozielonych listkach przypominające igły. Latem pojawią się przepiękne, gęste, niebieskie kwiaty. Kwitnie bardzo obficie od czerwca do lipca a szczególnie na przełomie lata i jesieni wabi pszczoły, trzmiele, motyle.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Wymaga dobrze przepuszczalnej i wilgotnej gleby oraz umiarkowanego oświetlenia. Można ją uprawiać z nasion, sadzonek lub przez podział kępki. Roślina ta ma tendencję do rozprzestrzeniania się, dlatego warto ją sadzić w doniczkach lub w miejscu, gdzie można kontrolować jej rozrost.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Mięta jelenia używana jest popularnie w medycynie ludowej. Jej liście zawierają olejki eteryczne, które mogą pomóc w łagodzeniu problemów trawiennych, bólów głowy oraz stanów zapalnych gardła.

UKŁAD TRAWIENNY

Od wieków napary z mięty zalecane są przy dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego. Mięta pobudza wydzielanie soku żołądkowego, działa żółciopędnie, przez co ułatwia trawienie i jest zalecana przy niestrawności. Wykazuje również działanie wiatropędne, pomaga w normalizacji pracy przewodu pokarmowego, regulując perystaltykę jelit. Eliminuje także wzdęcia. Działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i drogi żółciowe, znosi uczucie dyskomfortu i bólu. Jest również środkiem wzmagającym łaknienie, w związku z czym może być przydatna w przypadku braku apetytu. Szczególnie sprawdza się u osób z zespołem jelita drażliwego, ponieważ eliminuje stany skurczowe przewodu pokarmowego, wzdęcia oraz bóle brzucha. Mięta sprawdzi się także w łagodzeniu nudności u kobiet w ciąży.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Publikacje naukowe wspominają o właściwościach przeciwbakteryjnych, przeciwwirusowych, przeciwutleniających, przeciwnowotworowych oraz przeciwalergicznych mięty pieprzowej. Mentol, główny składnik oleju z mięty jeleniej, działa chłodząco i poprawia ukrwienie. Bywa wykorzystywany w preparatach do użytku zewnętrznego na bóle mięśniowe.

UKŁAD ODDECHOWY

Olejek miętowy stosowany jest również w aromaterapii. Dzięki zawartości mentolu ułatwia oddychanie, odpręża, łagodzi stres i zwalcza ból głowy. Olejek miętowy sprawdzi się przy migrenowych bólach głowy. Stosowany do inhalacji jest zalecany w stanach przeziębienia oraz stanach zapalnych górnych dróg oddechowych. Pomocniczo można go wykorzystać w łagodzeniu kaszlu, ułatwia on również oddychanie i udrażnia nos.

GRĄŻEL ŻÓŁTY

Nuphar lutea

POCHODZENIE

Występuje w niemal całej Europie oraz w środkowej i zachodniej Azji. W Polsce na niżu jest rośliną pospolitą.

STANOWISKO

Grążele ukorzeniają się na głębokości 100-200 cm pod powierzchnią wody. Preferują stanowiska słoneczne i półcieniste.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Grążel żółty to piękna roślina o liściach pływających i kłączu zakorzenionym w dnie na głębokości nawet do kilku metrów. Liście grążela są duże, regularne, płasko leżą na wodzie i bardzo przypominają liście grzybieni. Kwiaty są żółte, o dużym znamieniu i pięciu niewielkich płatkach. Gatunek kwitnie od maja do września, zapylany jest przez muchówki, czasami jest samopylny. Roślina rozsiewana przez wodę (hydrochoria). Rozmnaża się także wegetatywnie przez kłącze. To roślina o dużej wartości ekologicznej, która pełni ważną rolę w ekosystemach wodnych. Liście pływające zapewniają schronienie i kryjówkę dla małych zwierząt wodnych, natomiast kwiaty i owoce stanowią pożywienie dla ptaków wodnych i ryb.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Wykorzystywana w uprawach przydomowych jako ozdobna bylina oczek wodnych. Do celów tych wykorzystuje się zwykle odmiany pełnokwiatowe. Używany jest również do zazieleniania stawów hodowlanych pstrągów. Dawnej kłącza ze względu na ich walory odżywcze służyły do dokarmiania świń.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Grążel żółty jest rośliną trującą, jednak wykazuje szerokie zastosowanie w lecznictwie.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Wykazuje działanie przeciwzapalne - odwary z kłącza grążela stosuje się w celu leczenia uszkodzeń skóry. Jest preparatem na oparzenia.

UKŁAD NERWOWY I MOCZOWY

Alkaloidy znajdujące się w roślinie działają porażająco na korę mózgową. Grążel żółty może służyć jako lek ściągający, przeciwbólowy, przeciwbakteryjny, moczopędny jak również uspokajający. Może być stosowany jako środek nasenny. Do tego celu można wykorzystać zarówno kłącza, liście, nasiona oraz kwiaty.

UKŁAD HORMONALNY

Na bazie tej rośliny produkowane są leki antykoncepcyjne, ponieważ grążel posiada alkaloidy będące doskonałym środkiem plemnikobójczym. Ponadto zioło wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych przygotowywanych do walki z nowotworami. Roślina odgrywa także dużą rolę przy zwalczaniu bakterii chorobotwórczych takich jak na przykład Candida.

LILIA WODNA

Nymphaea

POCHODZENIE

Rośliny te występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, przy czym zróżnicowaniem wyróżnia się Australia, gdzie rośnie 17 gatunków rodzimych (kolejne 4 są introdukowane).

STANOWISKO

Lilie wodne rozwijają swój system korzeniowy na głębokość nawet do 200 cm pod powierzchnią wody.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Kwiaty lilii wodnych, o mięsistych płatkach w kolorach białym, żółtym, pomarańczowym, różowym lub czerwonym mogą mieć do 25 cm średnicy, otwierają się tylko w ciągu dnia. Minimalna temperatura konieczna do kwitnienia to 18°C. Kwiaty lilii wodnych delikatnie pachną i w większości są zapylane przez owady. Nie są niestety zbyt trwałe, kwitną tylko 3–4 dni. Po przekwitnięciu szypułka kwiatowa skręca się spiralnie, wciągając kształtujący się owoc pod powierzchnię wody.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Raz na kilka lat, gdy liście zaczynają wyrastać ponad powierzchnię lustra wody, a kwiaty stają się coraz mniejsze i mniej liczne, kłącze należy wiosną wykopać, podzielić na klika części i ponownie posadzić. Co roku wskazane jest nawożenie roślin. Należy stosować wyłącznie nawozy azotowe. Nawozy do lilii wodnych w żadnym wypadku nie mogą zawierać fosforu - prowadzi on do rozwoju glonów, które nie są pożądanymi mieszkańcami oczka wodnego czy stawu.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Lilie wodne to wspaniałe rośliny lecznicze - surowcem zielarskim są kłącza, liście i kwiaty.

UKŁAD NERWOWY

Wyciąg ze świeżych kwiatów lilii wodnych ma działanie nasercowe i uspakajające. Napar z suszonych liści w medycynie ludowej stosowano także przy schorzeniach układu oddechowego.

UKŁAD WEWNĄTRZWYDZIELNICZY

Z uwagi na właściwości rozluźniające, które posiada lilia wodna, wyciąg z jej kwiatów i nasion wykorzystywany jest w kosmetykach niwelujących zmarszczki mimiczne. Na efekty tego działania nie trzeba długo czekać – skóra praktycznie natychmiast staje się gładka, elastyczna, nawilżona i zrelaksowana. Poza kremami wyciągi z lilii wodnej można spotkać w żelach pod prysznic, mleczkach do ciała oraz w szamponach i odżywkach do włosów.

GRZYBIEŃ BIAŁY

grzybień biały

POCHODZENIE

W stanie dzikim występuje w niemal całej Europie aż po Ural i dalej do okolic Czelabińska, na Kaukazie, na Bliskim Wschodzie po Izrael na południu i Iran oraz Kaszmir na wschodzie. Obecny na wyspach Morza Śródziemnego oraz w pasie wybrzeża Afryki Północnej.

STANOWISKO

Grzybienie rozwijają swój system korzeniowy na głębokość nawet do 200 cm pod powierzchnią wody.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Wieloletnia bylina wodna o grubym kłączu do 1 metra długości, zanurzonym głęboko w mule dennym. Liście grzybienia są długoogonkowe, pływające, okrągławo jajowate, a do tego skórzaste i delikatnie błyszczące. Kwitnie od czerwca do września. Grzybień ma piękne, duże, śnieżnobiałe kwiaty o bardzo przyjemnym zapachu. Otwierają się one wczesnym rankiem, zdobiąc sadzawki i jeziora, a zamykają się dopiero popołudniem, chowając swe piękno.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Raz na kilka lat, gdy liście zaczynają wyrastać ponad powierzchnię lustra wody, a kwiaty stają się coraz mniejsze i mniej liczne, kłącze należy wiosną wykopać, podzielić na klika części i ponownie posadzić. Co roku wskazane jest nawożenie roślin. Należy stosować wyłącznie nawozy azotowe. Nawozy do grzybieni w żadnym wypadku nie mogą zawierać fosforu - prowadzi on do rozwoju glonów, które nie są pożądanymi mieszkańcami oczka wodnego czy stawu.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Surowcem zielarskim u grzybieni białych są kłącza, liście i kwiaty.

UKŁAD NERWOWY

W lecznictwie ludowym nalewka spirytusowa z grzybienia używana była do zwalczania bólów reumatycznych, a okłady ze świeżych liści na migrenowe bóle głowy. rzybień bardzo korzystnie działa na pracę serca, wycisza kołatanie spowodowane stresem i strachem. Roślina ta wykazuje dodatkowo delikatne działanie nasenne, dlatego znalazła zastosowanie w leczeniu stanów lękowych

UKŁAD KRWIONOŚNY

Do dzisiaj wyciągi alkoholowe z tej niesamowitej rośliny są niekiedy stosowane w schorzeniach układu oddechowego, a jego działanie wspomaga również niwelowanie objawów ze strony układu trawiennego. Wywar z korzenia grzybienia może być pomocny np. w leczeniu biegunki spowodowanej zespołem jelita drażliwego.

ZAWILEC MIESZAŃCOWY

Anemone xhybrida

POCHODZENIE

Klasyfikacja zawilca mieszańcowego jest problematyczna. Niezależnie od ujęcia systematycznego rodzaj jest szeroko rozprzestrzeniony niemal na całym świecie, głównie w strefie klimatu chłodnego i arktycznego półkuli północnej, w strefie międzyzwrotnikowej na obszarach górskich.

STANOWISKO

Najlepsze dla tej rośliny jest stanowisko półcieniste oraz lekko wilgotna i próchniczna gleba. Zawilec wymaga regularnego podlewania, zwłaszcza w okresach suszy. Potrzebuje także zabezpieczania na zimę (zwłaszcza w pierwszych latach po posadzeniu). Z wiekiem jego mrozoodporność rośnie.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Zawilec mieszańcowy osiąga różną wysokość, w zależności od odmiany wynosi ona od 40 cm nawet do 120 cm. Kwiaty zawilca pojawiają się w sierpniu i na niektórych odmianach utrzymują aż do przymrozków. Mogą mieć one rożne kolory, jednak dominują białe, różowe i fioletowe. Kwiaty mają około 6 cm średnicy i zróżnicowaną liczbę płatków. Liście zawilca mieszańcowego są ciemnozielone, klapowane, od spodu lekko owłosione.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Po kwitnieniu przycina się pędy zawilca (aby rośliny nie wiązały nasion), a pod koniec sezonu ścina całą część nadziemną i zabezpiecza system korzeniowy usypując na powierzchni ziemi 20-centymetrowy kopczyk z torfu, kory sosnowej lub liści.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Ze względu na dużą ilość kwasów organicznych, alkaloidów, saponin, witaminy C i mikroelementów zawilec gajowy od dawna ma zastosowanie lecznicze. Przy wszystkich zaletach tej rośliny nie można zapomnieć, że zawilec gajowy jest rośliną trującą.

UKŁAD POKARMOWY

Napar z zawilca z sukcesem stosowany jest przy chorobach układu pokarmowego, między innymi przy podrażnieniu błon śluzowych.

UKŁAD NERWOWY

Preparaty z zawilca gajowego stosowane są w leczeniu migreny i przewlekłych objawów bólowych.

UKŁAD KRWIONOŚNY

Zawilec posiada właściwości przeciwzapalne, bakteriobójcze, przeciwgrzybicze, wykrztuśne oraz stosowany jest przy chorobach serca.

ŚWIERK POSPOLITY

Picea abies

POCHODZENIE

Świerk pospolity to jedyny gatunek świerku występujący naturalnie w Polsce. Rośnie głównie w północno-wschodniej części kraju, na południu Polski, w górach i na pogórzu. Nie występuje w sposób naturalny w centralnej i zachodniej Polsce (tzw. pas bezświerkowy).

STANOWISKO

Świerk pospolity wykazuje duże wymagania siedliskowe, szczególnie w stosunku do wilgotności i czystości powietrza. Nie nadaje się do klimatu miejskiego. Dobrze znosi ocienienie.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Dorasta do 50 m wys. i 2 m średnicy pnia. Korona smukła, stożkowata. Dolne konary z wiekiem zwieszają się, górne pozostają w większości poziomo. Krótkie, cienkie, ostro zakończone igły świerka pospolitego mają ciemnozieloną, głęboką barwę. Szyszki są długie, lancetowate, gładkie, jasnobrązowe, złożone z miękkich łusek. Po dojrzeniu w całości opadają na ziemię.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Gatunek wytworzył bardzo dużo odmian ogrodowych, zazwyczaj bardziej odpornych i mniej wymagających od typu. W sprzyjających warunkach (klimat górski) tworzy wspaniałe, ogromne drzewa, nadaje się również na regularnie cięte żywopłoty.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Świerk jest znany z właściwości leczniczych. Cenne są igły i młode pędy drzewa - to one są wykorzystywane w medycynie naturalnej. Można z nich przygotować odwar, napar, syrop lub olejek.

UKŁAD ODDECHOWY

Preparaty ze świerku stosuje się przede wszystkim przy infekcjach dróg oddechowych (zapalenie oskrzeli, zapalenie krtani, zapalenie zatok), zwłaszcza tych przebiegających z gęstą wydzieliną, bo ułatwiają odkrztuszanie.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Związki zawarte w komórkach świerka pospolitego wspomagają organizm przy przeziębieniach, którym towarzyszy katar i kaszel. Działają nie tylko przeciwzapalnie, przeciwwirusowo i przeciwbakteryjnie, ale też rozkurczowo na mięśnie gładkie oskrzeli. Dodatkowo preparaty ze świerku wykazują działanie rozgrzewające, a nawet napotne.

UKŁAD POKARMOWY

Świerk sprawdza się w stanach zapalnych układu pokarmowego - pobudza do działania soki żołądkowe oraz przyspiesza uwalnianie żółci.

ŚWIERK SERBSKI

Picea omorika

POCHODZENIE

Świerk serbski jest gatunkiem endemicznym, charakterystycznym dla górskich terenów zachodniej Serbii i wschodniej Bośni. Rośnie na małym obszarze w środkowym biegu Driny w okolicach Sarajewa.

STANOWISKO

Świerk serbski najlepiej rośnie na glebach przepuszczalnych, umiarkowanie wilgotnych, lekko kwaśnych. Wymaga stanowisk słonecznych lub lekko cienistych.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Gatunek ten jest szybko rosnący, dorastający w warunkach naturalnych do 30 m wysokości (w warunkach ogrodowych do 20 m). Świerk serbski charakteryzuje pokrój zmienny. Korony najczęściej strzeliste, bardzo wąskie, regularne, gęsto ugałęzione do samej ziemi. Końce gałęzi lekko odchylone do góry, nadają roślinie charakterystyczny 'choinkowy' kształt. Igły świerka serbskiego są płaskie, mają 1-2 cm długości i 1-2 mm szerokości. Z wierzchu są błyszczące, ciemnozielone a od spodu niebieskawobiałe z dwoma białymi paskami. Gatunek ten szyszki ma niewielkie, młode fioletowe lub purpurowe, dojrzałe brązowe - długo utrzymują się na drzewie.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Świerk serbski źle znosi przelanie – korzenie szybko gniją powodując brązowienie igieł i zamieranie rośliny. Najlepszym terminem sadzenia drzewa jest jesień. Polecaną i pożyteczną praktyka jest namoczenie przez ok. 2 godziny korzeni świerka przed wsadzeniem do gruntu. Takie działanie pomaga o wiele lepiej przyjąć się roślinie.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Świerk jest znany z właściwości leczniczych. Cenne są igły i młode pędy drzewa - to one są wykorzystywane w medycynie naturalnej. Można z nich przygotować odwar, napar, syrop lub olejek.

UKŁAD ODDECHOWY

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Związki zawarte w komórkach świerka serbskiego wspomagają organizm przy przeziębieniach, którym towarzyszy katar i kaszel. Działają nie tylko przeciwzapalnie, przeciwwirusowo i przeciwbakteryjnie, ale też rozkurczowo na mięśnie gładkie oskrzeli. Dodatkowo preparaty ze świerku wykazują działanie rozgrzewające, a nawet napotne.

UKŁAD POKARMOWY

Świerk sprawdza się w stanach zapalnych układu pokarmowego - pobudza do działania soki żołądkowe oraz przyspiesza uwalnianie żółci.

BRZOZA POŻYTECZNA

Betula utilis

POCHODZENIE

Pochodzi z Azji z obszarów Afganistanu, Chin, Bhutanu, Indii, Nepalu i Pakistanu.

STANOWISKO

Drzewo łatwe w uprawie, niewymagające w stosunku do rodzaju gleby. Polecane dla początkujących ogrodników do sadzenia na stanowiskach słonecznych lub półcienistych.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Drzewo tworzy kulistą, ażurową koronę, dorasta do 10 m wysokości i 7 m średnicy. Wszystkie konary wyrastają z pnia pod ostrym kątem. Cechą charakterystyczną odmiany jest śnieżnobiała kora złuszczając się cienkimi płatkami. Korowina najmłodszych gałązek jest oliwkowo-brązowa, na starszych pędach przyjmuje odcień blado pomarańczowy, który następnie bieleje. Liście brzozy pożytecznej są zielone, sercowate, mają 5-8 cm długości, są stosunkowo duże i błyszczące. Na jesieni przybierają złocistożółtą barwę. Kwiaty pojawiają się po rozwoju liści, są zebrane w kotkowate kwiatostany.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Drzewa z gatunku brzozy pożytecznej są wrażliwe na zasolenie podłoża i na zanieczyszczone powietrze, dlatego należy uważać z ich nawożeniem i uprawiać z dala od centrów miast. Dla brzozy należy też przeznaczyć docelowe stanowisko podczas sadzenia, gdyż rośnie szybko i tworzy rozłożystą koronę, a nie lubi przesadzania i przycinana.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Dzięki dużej zawartości flawonoidów, brzoza posiada wiele zastosowań leczniczych.

UKŁAD MOCZOWY

Produkty zawierające wyciągi z brzozy stosowane są jako środek moczopędny w leczeniu schorzeń układu moczowego, takich jak stany zapalne czy występowanie złogów. Napar z rośliny stosowany jest podczas kamicy nerkowej i skazy moczanowej.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Elementem rośliny o szczególnej zawartości składników odżywczych są liście. Zawarte w nich związki obniżają temperaturę ciała, co jest szczególnie pomocne w przypadku wysokiej gorączki. Liście brzozy łagodzą ból gardła i wspomagają regenerację organizmu.

UKŁAD KRWIONOŚNY

Sok z brzozy znajduje zastosowanie w produktach wspierających utrzymanie prawidłowego poziomu lipidów we krwi, a także zalecany jest przy anemii.

KASZTANOWIEC POSPOLITY

Aesculus hippocastanum

POCHODZENIE

Pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego, gdzie rośnie bardzo nielicznie w lasach i uznawany jest za gatunek narażony na wyginięcie. Został rozprzestrzeniony w czasie ekspansji tureckiej w Europie w XVI i XVII wieku i obecnie pospolicie jest uprawiany na tym i innych kontynentach.

STANOWISKO

Kasztanowiec preferuje stanowiska słoneczne lub półcieniste. Wymaga gleb żyznych, umiarkowanie wilgotnych. Drzewo jest wrażliwe na suszę.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Kasztanowiec pospolity to dekoracyjne drzewo dorastające do 25 m wysokości i 20 m szerokości. Tworzy malowniczą, szeroką, kulistą koronę. Starsze egzemplarze mają gałęzie przewieszające się do samej ziemi. Liście osadzone są na długich ogonkach, złożone z 5-7 siedzących listków, duże, mają od 10 do 25 cm średnicy, ciemnozielone, wcześnie rozwijające się na wiosnę, jesienią przebarwiające się na żółtobrązowo. Kwiaty białe z żółtymi, pomarańczowymi lub czerwonymi plamkami, średnicy około 2 cm, zebrane w okazałe, sterczące kwiatostany długości 20-30 cm. Kwiaty są miododajne, rozwijają się w maju. Owoce to kuliste, kolczaste, zielone torebki, średnicy 6 cm, po dojrzeniu (w sierpniu) pękające na 3 części i uwalniające brązowe nasiona - powszechnie zwane kasztanami.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

W ostatnich latach kasztanowiec jest atakowany przez szrotówka kasztanowcowiaczka, groźnego szkodnika, którego larwy rozwijają się w liściach, uszkadzając je i doprowadzając do przedwczesnego zasychania i opadania. W celu ograniczenia rozwoju szkodnika opadłe jesienią liście należy grabić i spalać.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Kasztanowiec pospolity cechuje się obecnością wielu związków biologicznie czynnych. Skład chemiczny rośliny obejmuje flawonoidy, garbniki katechinowe, saponiny trójterpenowe i kumaryny. Surowce z kasztanowca ponadto zawierają fitochinony, karotenoidy oraz kwasy organiczne.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Kasztanowiec wykazuje właściwości przeciwzapalne, dlatego zmniejsza ból i obrzęk związany z żylakami. Preparaty na hemoroidy z wyciągiem z kasztanowca działają ponadto antyseptycznie, przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo.

UKŁAD KRWIONOŚNY

Wchodząca w skład kasztanowca escyna zwiększa napięcie ścian naczyń krwionośnych, skutecznie je uszczelniając, zmniejszając jednocześnie ich objętość i przepuszczalność. Stają się dzięki temu bardziej elastyczne, nie rozciągają się nadmiernie i nie deformują. Zmniejsza to ryzyko powstawania żylaków. Kasztanowiec pospolity wspomaga przepływ krwi oraz zmniejsza krwiaki i siniaki poprzez wzmacnianie naczyń krwionośnych.

PIWONIA

Paeonia

POCHODZENIE

Piwonie pochodzą głównie z obszarów Europy i Azji o umiarkowanym klimacie. Centrum zróżnicowania stanowią Chiny, gdzie rośnie 15 gatunków, z czego 10 to endemity.

STANOWISKO

Krzewy dobrze rosną na glebach żyznych, próchnicznych, bogatych w wapń, przepuszczalnych, w miejscach ciepłych, osłoniętych od wiatru, słonecznych lub lekko ocienionych.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Piwonie to krzewy dorastające do 1-2 m wysokości i podobnej szerokości o pięknych, dużych kwiatach. Są to rośliny rzadko spotykane w uprawie, ale ich popularność w ostatnich latach rośnie. Tworzą grube, słabo rozgałęzione, wzniesione pędy oraz podwójnie pierzastozłożone liście o długości około 35 cm. Na szczytach młodych pędów w maju i czerwcu tworzą się okazałe pąki kwiatowe, z których rozwijają się duże kwiaty od 15 do 25 cm średnicy, w zależności od odmiany pojedyncze, półpełne lub pełne oraz w różnych tonacjach kolorystycznych: różowych, pomarańczowych, czerwonych, białych lub żółtych.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

W okresie kwitnienia, jeśli jest sucho, piwonie wymagają podlewania. Krzewy są dosyć odporne na mróz, ale młode przyrosty mogą być uszkadzane przez późnowiosenne przymrozki. Z wiekiem mrozoodporność krzewów wzrasta.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Piwonia chińska w medycynie naturalnej stosowana jest już od X wieku. Wiele związków aktywnych znajdujących się w jej komórkach wpływa na wszechstronne działanie lecznicze.

UKŁAD POKARMOWY

Odwar z piwonii zalecany jest na różnego rodzaju schorzenia układu pokarmowego. Roślina poprawia trawienie, wspomaga pracę żołądka i wątroby, leczy niestrawność i przyspiesza perystaltykę jelit.

UKŁAD NERWOWY

Preparaty z piwonią znane są ze swojego uspokajającego i przeciwlękowego działania. Z tego względu roślina jest stosowana na zmęczenie, przewlekły stres i napady paniki. Piwonia znajduje również zastosowanie w leczeniu nerwobóli.

UKŁAD POKARMOWY

UKŁAD KRWIONOŚNY

Roślina ta stosowana jest jako środek na chorobę wieńcową – schorzenie powiązane z miażdżycą naczyń krwionośnych. Wyciągi z kwiatów piwonii poprawiają krążenie krwi. W medycynie chińskiej piwonia uznawana jest za naturalny środek tonizujący i oczyszczający krew.

FOSYCJA

Forsythia

POCHODZENIE

Jeden gatunek (forsycja europejska F. europaea) występuje w południowo-wschodniej Europie, pozostałe we wschodniej Azji.

STANOWISKO

Forsycja jest mało wymagającym krzewem. Najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych lub półcienistych, pod okapem drzew liściastych. Preferuje gleby umiarkowanie wilgotne, średnio zasobne w składniki pokarmowe.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Zwarty gęsty krzew dorastający do 2 m wysokości i podobnej średnicy. Wczesną wiosną przed rozwojem liści rozwija przepiękne żółte kwiaty gęsto osadzone na pędach w pęczkach, po 3-5 szt. w pojedynczym pęczku. Dzwoneczkowate kwiaty mają charakterystycznie wywinięte płatki korony. Liście jasnozielone. Wczesną jesienią liście na końcach pędów przybierają bordowo-czerwoną barwę.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Ze względu na płytki, lecz bardzo słabo rozbudowany system korzeniowy, złożony głównie z cienkich korzeni, źle znoszą konkurencję roślin podobnie się korzeniących i słabo rosną w miejscach zadarnionych lub zachwaszczonych. Gleby pod krzewami forsycji nie należy przekopywać, można ją tylko płytko motyczyć. Korzystniejsze jest ściółkowanie i utrzymywanie ściółki w dobrej wilgotności.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Jako surowiec zielarski wykorzystuje się kwiaty forsycji zbierane na przełomie kwietnia i maja, czyli tuż po ich rozwinięciu się. Zastosowanie znajdują zarówno kwiaty świeże, jak i suszone.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Forsycja stanowi cenne źródło rutyny, która w dużym stopniu wspiera działanie witaminy C. Tym samym podnosi odporność organizmu, uszczelniając i uelastyczniając naczynia krwionośne. Dodatkowo wykazuje działanie rozkurczowe, uspokajające, a nawet antyalergiczne. Okłady z naparów czy wywaru można stosować do przemywania podrażnionych i zmęczonych oczu, np. przez osoby długo pracujące przed komputerem. Z powodzeniem można wykorzystywać je również na alergiczne zmiany skórne celem ich łagodzenia. Płukanki jamy ustnej z naparu z forsycji mogą zmniejszać stany zapalne dziąseł i błon śluzowych. Ze względu na wysoką zawartość kwercetyny, forsycja wykazuje działanie przeciwzapalne i zmniejsza produkcję histaminy przez organizm.

UKŁAD POKARMOWY

Po kwiaty forsycji powinny sięgać osoby z zaburzeniami apetytu oraz niektórymi problemami żołądkowo-jelitowymi, ponieważ roślina wzmaga produkcję śluzu, soku żołądkowego i żółci, aktywizując procesy wchłaniania składników pokarmowych z jelit. Może poprawiać apetyt.

TOPOLA

Populus

POCHODZENIE

Pochodzi z Europy, części Azji i Afryki Północnej. W Polsce gatunek rodzimy, częsty na niżu. Jest rośliną pionierską, wytwarzającą ogromne ilości pyłku i nasion.

STANOWISKO

Topola preferuje gleby żyzne, od świeżych do mokrych, ale radzi sobie także na glebach uboższych i bardziej suchych, na których rośnie słabiej. Jest w pełni mrozoodporna.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Duże drzewo dorastające niekiedy nawet do 40 m wysokości. Pokrój rozłożysty lub wyniesiony, często z powyginanymi, grubymi konarami. Kora ciemna, bruzdowana, niekiedy z wyraźnymi obrzękami. Silnie rosnące pędy obłe, słomkowego koloru. Młode liście jasnozielone, wczesne trójkątne lub deltoidalne, z wyciągniętym wierzchołkiem i delikatnie ząbkowanym brzegiem. Liście późne (na silnie rosnących długopędach) szerokie, bez gruczołków u nasady blaszki.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Jedną z najważniejszych kwestii w uprawie topoli jest poziom dostępności wody. Ważne jest, aby przy sporej jej dostępności był również zapewniony odpowiedni naturalny drenaż.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Surowcem zielarskim są głównie pąki topoli. W składzie znajdują się przede wszystkim związki fenolowe o działaniu czynnym.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Topola jest rośliną bogatą w związki salicylowe odgrywające rolę naturalnej aspiryny. Z tego względu wykazuje przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i napotne działania. Roślina ta wzmacnia stawy i odtruwa organizm ze szkodliwych związków przemiany materii. Preparaty z topolą czarną przeznaczone są również do użytku zewnętrznego. Kompresy ze zmiażdżonych pączków rośliny są skutecznym środkiem na trudno gojące się rany i żylakowe owrzodzenia nóg. Przyspieszają one także gojenie ran.

UKŁAD MOCZOWY

Topola zwiększa wydzielanie moczu, jednocześnie redukując poziom kwasu moczowego we krwi. Roślina pomaga na zapalenie dróg moczowych i skazę moczanową.

LIPA

Tilia

POCHODZENIE

Lipa występuje w umiarkowanej strefie półkuli północnej: w Ameryce Północnej, Europie i zachodniej Azji.

STANOWISKO

Lipa preferuje stanowisko ciepłe, gleby żyzne i świeże.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Lipa to duże drzewo o szerokiej, stożkowatej koronie. U starych okazów boczne gałęzie zwisające. Rośnie szybko. Dorasta do 30-35 m wys. i 18-25 m szer. Liście sercowate, nieregularne, matowe, jesienią żółte. Kwitnie w czerwcu-maju.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Lipa dobrze znosi cięcie i formowanie natomiast pozostawiona sama sobie wygląda równie okazale.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Surowcem farmaceutycznym u lipy są drobne żółte kwiaty lipy, które tworzą kwiatostany.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Kwiatostan lipy wykazuje działanie przeciwzapalne i napotne, co przyczynia się do zmniejszenia temperatury ciała. Dlatego też znajduje on zastosowanie w chorobach infekcyjnych przebiegających z gorączką, a także w przeziębieniu. Lipa działa ściągająco, zmiękczająco i osłaniająco. Można ją stosować w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła, jak również w przypadku suchego kaszlu, zmniejszając jego napady.

UKŁAD NERWOWY

Lipa wykazuje właściwości uspokajające i przeciwlękowe dzięki zawartości olejku eterycznego. Może znaleźć zastosowanie w nadpobudliwości nerwowej czy problemach ze snem. Niektóre źródła mówią o możliwym wykorzystaniu surowca w migrenach czy chorobach reumatycznych.

ROBINIA AKACJOWA

Robinia pseudoacacia

POCHODZENIE

Robinia akacjowa pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej, ale został szeroko rozprzestrzeniony i zaaklimatyzowany na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy.

STANOWISKO

Robinia jest mało wymagająca co do żyzności gleby, a do tego wzbogaca podłoże w azot ponieważ żyje w symbiozie z bakteriami brodawkowymi. Preferuje stanowiska słoneczne.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Drzewo o zaokrąglonej, nieregularnej i luźnej koronie. Dorasta do 20-25 m wys. i 12-18 m szer. Liście są złożone, do 30 cm dł. Robinia ma kwiaty białe, pachnące, zebrane w gronach, miododajne, kwitnące od maja do czerwca.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Roślina nie toleruje ciężkich gleb i zastojów wody. Robinia akacjowa nie wymaga nawożenia, ale dobrze reaguje na ściółkowanie gleby dojrzałym kompostem. W ogrodzie nie należy sadzić robinii akacjowej w pobliżu drzew i krzewów owocowych, gdyż silne odrosty korzeniowe robinii mogą zadusić rośliny rosnące w sąsiedztwie.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Robinia przez długi czas uznawana była wyłącznie za roślinę ozdobną, na przestrzeni lat wzrosło jednak jej znaczenie i wykorzystanie jako surowiec lecznicy. Surowcem zielarskim są kwiaty robinii akacjowej. Są one źródłem bardzo wielu substancji o wysokiej aktywności biologicznej.

UKŁAD POKARMOWY

Robinia akacjowa pobudza wydzielanie żółci i zmniejsza produkcję kwasu solnego w żołądku. Ze względu na działanie rozkurczające i żółciopędne mogą wspomagać leczenie zaburzeń układu pokarmowego. Robinia akacjowa sprawdza się też w leczeniu choroby refluksowej przełyku (GERD).

UKŁAD MOCZOWY

Preparaty na bazie robinii akacjowej wykorzystywane są głównie jako środki diuretyczne, czyli zwiększające ilość wydalanego moczu. Znajdują więc zastosowanie w leczeniu chorób układu moczowego przebiegających ze skąpomoczem, zapaleniach pęcherza oraz kamieniach nerkowych.

BEZ LILAK

Syringa vulgaris

POCHODZENIE

Bez lilak pochodzi z rejonów Półwyspu Bałkańskiego. Jest powszechnie uprawiany w wielu krajach świata.

STANOWISKO

Stanowisko słoneczne lub lekko cieniste. Adaptuje się do różnych warunków glebowych, dobrze znosi suszę i środowisko miejskie.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Duży, wyprostowany krzew z licznymi odrostami korzeniowymi, tworzący zarośla. Dorasta do 4 m wys. Liście ma sercowate, żywozielone. Kwiaty lila, zebrane w luźne wiechy, o silnym zapachu kwitną w maju.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Najlepiej rozwija się na glebach żyznych, wilgotnych i zasobnych w wapń, które sprzyjają jego rozmnażaniu poprzez tworzenie silnych, korzeniowych odrostów. Osiągająca kilka metrów roślina nie toleruje jedynie gleb kwaśnych i jest mrozoodporna.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Bez lilak zawiera wiele substancji aktywnych, które posiadają wszechstronne działanie lecznicze.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Bez lilak zawiera fitoncydy antybakteryjne i przeciwwirusowe. Posiada właściwości napotne i przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, przeciwreumatyczne, przeciwdrobnoustrojowe, i diuretyczne. Wyciąg z lilaka wzmaga odporność organizmu.

UKŁAD ODDECHOWY

Wyciąg z bzu lilaka dobrze radzi sobie jako środek przeciwzapalny na gardło przy nieżycie górnych dróg oddechowych (środek przeciwkaszlowy i oczyszczający).

UKŁAD POKARMOWY

Substancje zawarte w komórkach bzu działają przeciwpasożytniczo fungistatyczne w przewodzie pokarmowym.

ŚLIWA DOMOWA (MIRABELKA)

Prunus domestica L. subsp. Syriaca

POCHODZENIE

Jest to stara odmiana śliwy domowej. Nie jest spotykany dziko w przyrodzie, znany wyłącznie z uprawy, wywodzący się z terenów południowo-zachodniej Azji oraz Kaukazu. Został uzyskany prawdopodobnie w wyniku krzyżowania śliwy tarniny i śliwy ałyczy lub pochodzący wprost od dzikich form ałyczy. W Europie zaczęto uprawiać śliwę mirabelkę już w XVIII wieku.

STANOWISKO

Śliwy wymagają gleb żyznych, świeżych, luźnych i przepuszczalnych, umiarkowanie wilgotnych, o pH zbliżonym do obojętnego, stanowisk słonecznych. Są odporne na mróz.

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Są to wysokie krzewy lub drzewa o wzniesionych pędach, kulistej lub kielichowatej koronie, dorastające do 3-5 m wysokości. Liście okrągłe, eliptyczne lub jajowate. Maja różny kształt w zależności od położenia w koronie. Kształt i kolor liści zależy także od odmiany. Drzewa kwitną w kwietniu. Kwiaty są pięciokrotne, białe, w zależności od odmiany samopłodne lub częściowo samopłodne. Owoce - pestkowce mają charakterystyczną, wgłębioną bruzdę, są kuliste lub wydłużone. Wielkość owocu jest specyficzna dla poszczególnych odmian i bardzo zróżnicowana.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Najgroźniejszą chorobą śliw jest szarka, dlatego wybierając odmiany warto zapytać o ich odporność na tę chorobę. Młode okazy zaleca się podlewać. Warto stosować również nawozy organiczne. Dobre rezultaty osiąga się stosując ściółkowanie.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Mirabelki upowszechniły się w Polsce już kilkaset lat temu. Jeszcze nasze prababcie gotowały z nich pyszne kompoty i wyrabiały oryginalne konfitury.

UKŁAD TRAWIENNY

Śliwa mirabelka przeciwdziała zaparciom – reguluje trawienie i pracę jelit. Wspomaga również odchudzanie.

UKŁAD KRWIONOŚNY

Związki zawarte w roślinie przeciwdziałają miażdżycy, poprawiają krążenie krwi oraz obniżają ciśnienie krwi i poziom „złego” cholesterolu. Śliwa mirabelka przeciwdziała anemię i osteoporozę.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Wyroby zawierające śliwę mirabelkę łagodzą stany zapalne w organizmie, zmniejszają reakcje alergiczne na pyłki drzew oraz niszą wolne rodniki, chroniąc od nowotworów i opóźniając procesy starzenia się organizmu.

GRAB POSPOLITY

Carpinus betulus

POCHODZENIE

Występuje w Europie od Francji do Ukrainy. W Polsce częsty na całym niżu i w niższych położeniach górskich.

STANOWISKO

Preferuje gleby żyzne, ciężkie, umiarkowanie wilgotne, wapienne. Graby pospolite wykazują dużą tolerancję co do stanowiska – mogą rosnąć zarówno w miejscach słonecznych, jak i bardzo zacienionych

BIOLOGIA I EKOLOGIA

Drzewo osiągające 15-20 m wysokości. Korona jest miotlasta, owalna, osiąga 10-15 m średnicy. Pień i konary pokrywa gładka, szaro-popielata kora, miejscami z podłużnymi, jasnymi smugami. Liście eliptyczne, ciemnozielone, mają do 12 cm długości i do 7 cm szerokości. Na blaszkach liściowych widocznych jest 10-15 nerwów, ich brzegi są podwójnie piłkowane a cała powierzchnia pofałdowana jak harmonijka. Kwiaty są rozdzielnopłciowe, pozbawione okwiatu, wiatropylne, rozwijają się wraz z liśćmi pod koniec kwietnia i na początku maja. Owoce w postaci małych, owalnych orzeszków o żeberkowanej powierzchni, zaopatrzonych w 3-5 cm długości skrzydełka. Skrzydełka są zbudowane z 3 klap, z których środkowa jest ponad dwukrotnie dłuższa od pozostałych. Orzeszki są zebrane w luźne, nastroszone, zwisające owocostany o długości 10-15 cm, dojrzewają we wrześniu i październiku.

UPRAWA I PIELĘGNACJA

Grab rośnie stosunkowo wolno, jest też zaliczany do drzew krótkowiecznych. W wieku 80-90 lat osiąga swoją maksymalną wysokość. Dożywa zwykle nie więcej niż 100-120 lat. Jest jednym z najważniejszych rodzimych gatunków liściastych stosowanych do tworzenia żywopłotów, szpalerów, łuków, labiryntów i wszelkiego rodzaju rzeźb ogrodowych. Intensywnie cięte rośliny dają liczne odrośla i pozwalają szybko uzyskać efekt gęstych zielonych ścian.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

Ważnymi składnikami występującymi praktycznie w całym drzewie, jednak w największej ilości w korze, są garbniki. Przyczyniają się one do właściwości leczniczych grabu.

UKŁAD ODDECHOWY

Grab przyczynia się do łatwego oddychania, stabilnego funkcjonowania oskrzeli i płuc oraz wspomaga wydzielanie śluzu w górnych drogach oddechowych.

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Garbniki w komórkach grabu możemy wykorzystać wszędzie tam, gdzie potrzebujemy antybiotycznego i ściągającego działania. Świetnie sprawdzą się podczas gojeniu się ran i owrzodzeń. Natomiast ekstrakt z liści grabu pospolitego stosowany jest w kompresach zewnętrznych np. do zatrzymania krwawienia. One również łagodzą podrażnienia, oparzania, stłuczenia i wspomagają gojenie się ran oraz skaleczeń.

BIBLIOGRAFIA

1. A. Halarewicz „Atlas Ziół” Wydawnictwo SBM, Warszawa 2015

2. M. Gajewska-Okonek „Zioła polskie” Wydawnictwo SBM, Warszawa 2023

3. Internet 1: https://www.doz.pl/

4. Internet 2: https://www.aptelia.pl/

5. Internet 3: https://www.wapteka.pl/

6. Internet 4: https://gemini.pl/poradnik/

7. Internet 5: https://gemini.pl/poradnik/

8. Internet 6: https://www.aptekaolmed.pl/

9. Internet 7: https://rozanski.li/

10. Internet 8: https://pl.healthy-food-near-me.com/

11. Internet 9: https://e-katalogroslin.pl/

12. Internet 10: https://www.spirulina.pl/rosliny-swiata/

ADRES

Fundacja Zielone Wzgórze
ul. Kostrzewskiego 14, 62-022 Rogalinek

EMAIL

biuro@fundacjazielonewzgorze.pl

Telefon

+48 531 114 442